Geleneğin İcadı – Eric Hobsbawn & Terence Ranger – Özeti

Geleneğin İcadı – Eric Hobsbawn & Terence Ranger

 

 

1917’de Mısırda hayata gözlerini açan Hobsbawn, Avrupa’nın büyük başkentlerinde gördüğü

eğitimin sonrasında

başta

Cambridge Üniversitesi

olmak üzere bazı üniversi

telerde görev aldı

.

Dünya çapında pek çok dile çevrilen önemli eserler

e imza attı

. Alanında çalışan

araştırmacıların kendisine referans vermeden geçmediği Hobsbawn, Terence Ranger ile

beraber çalıştığı

“Geleneğin İcadı”

çalışması ile

alanında

,

o

kuyucuların

a büyük ufuklar açtı.

Hobsbawn, kitabında, e

ski gibi görünen ya da eski olma iddiasındaki geleneklerin

kökenlerinin sıklıkla oldukça yakın geçmişe dayandığını öne süren Hobsbawn, bu

geleneklerin bazen icat edilmiş olabi

leceğine kitabında yer

vermiştir.

Ho

bsbawn’a göre “icat

edilmiş” gelenekten kasıt, icat edilmiş ve formel düzeyde kurumsallaşmış gelenekler olduğu

kadar,

kolayca izi sürülemeyecek bir şekilde kısa ve belirlenebilir bir zaman diliminde ortaya

çıkmış olan ve büyük bir hızla yerleşmiş gelenekle

ri kapsamaktadır. “İcat edilmiş gelenek”

alenen ya da zımnen kabul görmüş kurallarca yönlendirilen ve bir ritüel ya da sembolik bir

özellik sergileyen, geçmişte doğal bir seyir anıştırır şekilde tekrarlara dayanarak belli değerler

ve davranış normlarını aş

ılamaya çalışan bir pratikler kümesidir. Gerçekte ise bu pratikler,

her

yerde kendilerine uygun düşen bir tarihsel geçmişle süreklilik oluşturmaya çalışmaktadırlar.

Hobsbawn için “gelenek” ile “görenek” farkl

ılık arzetmektedir. İcat edilmiş olanları

dâhi

l

olmak üzere bütün geleneklerin amacı ve özelliği değişmezliktir. Gönderme yaptıkları gerçek

ya da icat edilmiş geçmiş, tekrar gibi sabit pratiklere dayanır. Göreneklerin gerçekleşmesini

sağladığı şey ise, arzulanan bir değişime, kendisinden öncekine tanı

nan ruhsatı, tarihte

ifadesini bulan toplumsal devamlılık ve doğa yasası ruhsatını atfetmektir. Görenek kendini,

gelenek gibi değişmez kılamamaktadır.

Çünkü geleneksel toplumlarda bile hayat değişmez

değildir. Sözgelimi, “görenek”, yargıçların yaptığı bir

şey iken, (icat edilmiş) “gelenek”

peruk, cüppe… gibi ritüelleşmiş pratiklerdir.

Yazar’a göre, gelenekler icat etmek, geçmişe referansla belirginlik kazanan, özünde bir

formelleştirme ve rutinleştirme sürecidir. Bu sürecin çoğu kısmı ise hala karanlıktadı

r. Bunun

en basit örneği ise,

geleneğin tek bir kişinin

girişimiyle bilinçli olarak

icat ve inşa edildiği

durumlardır. İlginç olan nokta ise, eski malzemelerin gayet yeni amaçlara yönelik olarak yeni

türde icat edilmiş geleneklerin inşasında kullanılmasıdı

r. Her toplum, bu tür malzemelerin

kullanılmasından oluşan bir stoka sahiptir.

Kitapta, eski olan şeylerin geleneksel yerlerinde açık olan kırılmaların gözden kaçırılmaması

gerektiğine vurgu yapılmaktadır. Sözgelimi, İngiliz Noel şarkılarının oluşturulması

17.

yüzyıla bırakılırken, onların yerini Watts

–

Wasley tarzı ilahi

–

kitabı şarkıları almaktadır. Ancak

ilkel Metodizm gibi kırsal

dinlerde, bunların halka özgü değişimleri gözlemlenebilmektedir.

Oysa Noel ilahileri, orta sınıf şarkı toplayıcılarının eliyle

yeniden canlandırılacak ilk halk

şarkıları olacaktır.

Hobsbawn’un geleneklerin dönemsel olarak yeniden icat edildiği tezi üzerine inşa ettiği

çalışmasında, Sanayi Devrimi sonrası dönemde icat edilmiş geleneklerin üç ayrı şekilde

2

geliştiği öne sürülmektedi

r.

Bunlar, toplumsal birlik beraberliği ya da gerçek veya yapay

cemaatlere grup aidiyetini oluşturan veya sembolize eden gelenekler

,

kurumları, statü ya da

otorite ilişkilerini oluşturan veya meşrulaştıran

gelenekler ve ana amacı toplumsallaşma,

inançların

, değer yargılarının ve davranış teamüllerinin aşılanıp aktarılması olan gelenek

olarak karşımıza çıkmaktadır.

Hobsbawn’a göre tarihçiler, geleneklerin icadı çalışmalarından bazı faydalar ummaktadırlar.

Bu içerikteki çalışmalar başka türlü görülemeyecek so

runların ve belirleyip tarihlemenin zor

olduğu gelişmelerin

belirtileri

ve işaretleri olduğundan

bir kanıt niteliği taşımaktadır. İkincisi,

böylesi çalışmalar insanın geçmiş ile kurduğu ilişkiye ve dolayısıyla tarihçinin kendi konusu

ve

zanaatına ışık tutm

aktadır. Çünkü bütün icat edilmiş gelenekler, imkân dâhilinde grup

birlikteliğinin oluşması ve meşrulaştırılması için tarihe başvururlar. Ve gelenek icadı ile ilgili

çalışmalar, disiplinle

r

arası bir nitelikte yürütülmektedir. Bu pek çok uzmanlık alanını bi

r

araya getiren bir alandır.

İcat edilmiş gelenekler, görece yeni bir tarihsel yenilik olan

“ulus”la, onunla ilintili

milliyetçilik, ulus

–

devlet, ulusal semboller ve tarihler vb. fenomenlerle yakından alakalıdır.

Bütün bunlar genellikle üzerinde düşünülmü

ş ve her zaman yenilikçi olan toplumsal

mühendislikteki uygulamalara dayanmaktadır.

Giriş bölümünde geleneklerin

icat

edilmesi

üzerinde durulduğu; Birinci Bölüm’de,

geleneklerin yeniden ica

dına

örnek olarak İskoça’nın Highland geleneğine değinildiği; İkinci

Bölüm’de, romantik dönemde Gal geçmişinin izleri

nin

arandığı; Üçüncü Bölüm’de, ritüelin

bağlamı, icrası ve anlamı bağlamında, Britanya monarşisinde geleneğin icadı

nın

incelendiği;

Dördüncü Böl

üm’de, Victoria dönemi Hindistan’ın

da otoritenin temsili

nin

analiz edildiği;

Beşinci Bölüm’de, sömürge dönemi Afrika’sında geleneklerin nasıl (yeniden) icat edildiği

üzerine durulduğu ve son bölümde Avrupa’da 19. yy.’ın sonu ve 20.yy.’ın başından geleneğin

icadı

nın

irdelendiği, Hobsbawn ve Ranger’ın bu

değerli çalışması, temelde, günümüzde eski

devirlerden geldiği düşündüğümüz geleneklerin aslında henüz, yakın zamanda (yeniden) icat

edilen gelenekler olduğu savı üzerine inşa edilmiştir.

Hobsbawn ve Ranger’

a göre, bu, yeniden icat edilen gelenekler, icat edilirken mutlaka bir

tarihsel temele dayanmaktadır ve tarihsel bir arkaplanı refere etmektedir.

Geçmiş ile sürekli

bir irtibat kurulmaya çalışılmaktadır. Oysa bu süreklilik, büyük ölçüde suni ve yapmacıktır

.

Bu açıdan bakıldığında, son iki asırlık tarih, modern dünyanın sürekli değişimi ve yenilenmesi

ile toplumsal hayatın en azından bazı kısımlarının değişmez ve sabit tutulmaya çalışılması

arasındaki zıtlığa kafa yoran tarihçiler açısından son derece ilginç

ve verimli bir zaman

dilimidir.

Verimlidir, çünkü, bu icat edilen gelenekler, göreceli olarak, yeni bir olgu olan

“ulus”, “ulus

–

devlet” ve “milliyetçilikle” eş zamanlı giderek, gittikçe yerleşik bir zemin

kazanmaktadır.

 

~Kaynak: http://yusufsayin.com.tr/

Dünya Tarihinin Sınırında Tarih – Ranajit Guha – Kitap Özeti

Dünya Tarihinin Sınırında Tarih – Ranajit Guha

“Dünya Tarihinin Sınırında Tarih”

adlı çalışma, tarihyazımı alanında büyük dönüşümlere

imza atan Ranajit Guha’nın tarih felsefesinin ve tarihyazımını konu alan bir e 

serdir.

Tarihsellik, dünyanın nesri, tarihin nesri, dünya

–

tarihinin icadı, deneyim, hayret ve şiir ve

edebiyat veçheleriyle tarih yazımını ve tarihyazımının uğradığı “sefaleti”

mevzu edinen Guha,

çalışmasını İtalyan İleri Çalışmalar Akademisinde verdiği bi

r dizi ders sonucu oluşturmuştur.

Çalışmasına Hintlilere ait bir Hindistan tarihi yazarak kendi geçmişlerini yeniden ellerine

geçirmenin Hintlilerin üzerine düşen bir vazife olduğunu ifade ederek başlayan Yazar,

çalışmasın

da

Hegel’in “Dünya

–

t

arihi” kavram

ını izah ederek sürdürmüş, Hegel’in bu terimi

Aydınlanma’dan miras aldığını

n ve

“Dünya

–

tarihi”

teriminin “Tarihteki Akıl” ile eşanlamlı

olarak kullanıldığının

altını çiz

miştir. Hegel’e referansla,

Dünya

–

tarihinin

Geist

kavramı

tarafından aşılmasıyla son bu

lduğunu sözlerine

ekleyen Yazar, Dünya

–

tarihinin içeriğini

kendini nesnelleştirdiği süreçten elde ettiğini, onu kavramsallaştırıp yazma işinin ise tarihin

nesrine düştüğünü ve Tin’in Akıl’da olduğu için

Dünya

–

tarihinin ve onun tarih yazımındaki

temsilinin

tarihteki akla karşılık geldiğini

Çalışmasında

, insanın dünyadaki hakiki varoluşu olarak tarihselliğin, aşma edimi yoluyla

tarih felsefesine çevrildiğini ve insan geçmişinin somutluğunun, “Dünya

–

tarihi” kavramına

kurban edildiğini belirten Yazar, “dünya

–

t

arihsel fillerinin” görmezden gelindiğini, kıtalara

büyük zarar verildiğini, kültürlerin yok edildiğini ve çevrenin zehirlendiğini ifade etmektedir.

Bu fillerin “dünya tarihinin bireyleri olan büyük adamların” imparatorluklar kurmasına

kaynaklık ettiğini s

öyleyen Yazar, tabi halkların, emperyalizmin sözde tarihsel dilinin ancak

“Tarih

–

öncesi” diye tasvir edildiği döneme hapsedilmesine yaradığını dile getirmektedir.

Kitabında dar bir şekilde tanımlanan devletçilik siyasetlerinin esaret altında tuttuğu

sömür

gelik temsilinin geçmişi ile ilgilenen

Guha, bu esaretin, tarihyazımının yetersizliği

yüzünden dikkatini çektiğini vaaz etmektedir. Guha’nın bahsettiği bu “yetersizlik” ise, bir tür

sömürgeci bilginin tesis ettiği

hâkimiyetin

ne boyutlara ulaşmış olduğunu

gösteren bir

ölçüden ibaret bulunmaktadır. Yazarın eseri, kendi tabiriyle, “Tarihselliğin Dünya

–

tarihi

içinde kapatıldığı yerden kurtarılmasına

yönelik yapılan bir çağrıdır ve yapılan bu çağrıya bir

cevap mahiyeti taşımaktadır.

İşe

, “

Yazısı

olmayan halklar

ın tarihsiz halklar olduğu, tarihsiz olan halkların da aşağılık

insanlar olduğu”nu ifade eden “tarihsel halklar” tabiri ile başlayan Guha, “tarihsiz halklar”

teriminin, kendi döneminde tarihyazımı içinden özümsenmiş bir tarih görüşü olduğunu ifade

etmekted

ir. Tarihsel halklar, Dünya

–

tarihine kabul edilmemiş halklardır.

Çalışmasında

Dünya

–

tarihine kabul edilme kurallarından vaaz eden Yazar,

yazma

nın yeterli bir koşul

olmasa da hala gerekli bir koşul olduğunu ve bir halkın buna tamamen hak kazanması için

devl

etinin olması

gerektiğini

, yazının tarihsel olabilmesi hakkında yazılacak bir devleti

gerektirdiği

için yazma

eyleminin devlete içkin olduğundan bahsetmektedir.

Yazar’a göre

nesir, tarih üretimi için yeterli bir koşul değildir. Hegel’e göre bu koşulu devle

t sağlamaktadır.

2

İçeriği ilk temin edenin devlet olduğunu söyleyen Hegel,

bu içeriğin tarihin nesrine uygun

düşmekle kalmadığını, o nesri üretmeye de bilfiil yardım ettiğini ifade etmektedir.

Dünya

–

tarihi projesi, bir “kendini keşfetme” seyahatini gerekti

rmektedir ve kıtalararası

mekânın koordinatlarını evrensel zamanınkilerle, yani coğrafyayı tarihle eşleştirmeye

çalışmayı gerektirmektedir. Bu keşif, bir taraftan bir ulusun, halkın, devletin hakiki tarihinden

bir kopuşu zorunlu kılarken, diğer taraftan da

bu kopuşta yaşanan hakiki tarihten uzaklaşma

serüveninde “Dünya

–

tarihi” dışında kalan zamanları

“

tarih

–

öncesi” diye adlandırarak bir

dışlama

da bulunmaktadır.

Yazar’ın

“dünyanın nesri” dediği şey, şiirin, zamanın başlangıcından beri göklere çıkardığı o

kad

im bütünlüğün sonuna gelindiğinin işaretini ver

irken, dünyanın nesrinin, bir tanınma

sürecinden oluştuğunu belirtmektedir. Dünyanın nesrine temel bir çerçeve sağlayan şey ise,

gündelik olandır. Öznelerarası ilişkilerin dokusu, bu çerçeve üzerinde dünyanın

nesrini

meydana getiren fenomenler olarak sergilen

mektedir

.

Kitabında Hegel’in tarih felsefesini okurlarıyla paylaşan Yazar, Hegel’in tarih felsefesini

insan

–

merkezli

bir

bakış

tan

ziyade

“konu olarak insandan daha büyük olan”

Geist

mefhumu

odağında oluştu

rduğunu dile getirmektedir. Yazar’a göre Hegel tarih düşüncesinde özneyi

insan değil de

Geist

olarak seçmiştir.

Hegel’ e göre dünya tarihi ilahi takdirin bir tasarrufudur.

Dünya, Allah tarafından yönetilmekte, dünya tarihi de onun yönetiminin içeriği ve pl

anının

icrasından ibaret bulunmaktadır. Dünya tarihi ilahi bir plan olduğu için onun keyfiliğe, şansa

ya da olumsallık ima eden herhangi bir şeye tabi olmadığında ve tabi tutulamayacağında ısrar

etmektedir.

Mütemadiyen varolduğunu, evrensel bir dizi oluşt

urduğunu ve birbirini izleyen aşamalar

zinciri olarak karşılandığını ifade ederek “Asyalılık”, “Ortadoğulu ya da İslami Tektanrıcılık”

ve “Hıristiyan Avrupalı” olarak üç “ilke”den bahseden Hegel, Dünya

–

tarihinin sınırları içine

birinci ve ikinci ilkeyi alı

rken, üçüncü ilkeyi, “Şarklılığı”, Dünya

–

tarihinin sınırları dışına

itmektedir.

Çünkü Şarklı, zamanda ilk ortaya çıkan biçimlenim olarak tinselliğin hala tözel ve

doğal olduğu, her devletin mutlak başlangıç uğrağının ötesine geçemediğinden

bahsetmektedir.

Şark’tan yaşanan tin ve doğa bütünl

enmesinde, Doğu’da Tin’in doğaya gömülmüş olduğunu

ve henüz kendi kendine yeterli olmadığını ifade eden Yazar, Tin’in bu yüzden hala özgür

olmadığını ve özgürlüğün vücut bulduğu süreçten geçemediğini söylemektedir. Çünkü

“herkes”in özgür olduğu Germenik diyarla ya da en azından bazılarının özgür olduğu Yunanlı

ve Ro

malı diyarlarla kıyaslandığında Şark’ta ataerkil yapısıyla sadece

Tek

bir kişi özgür

bulunmaktadır. Şark, özgür olamadığı ve tini özgürleştirmediği için Dünya

–

t

arihinin

dışındadır. Tarih

–

öncesi zamanlara aittir, özgürleştir

ilmesi ve yeniden tarihinin yazılması

gerekmektedir.

Hegel’de somutlaşan Dünya

–

tarihi anlayışına kitabında eleştiride bulunan Guha, Hint

toplumunun özgür olmayan ataerkil bir yapısı olduğu için

Hindistan’ı örnek göstererek,

“Dünya

–

tarihinin kapılarının Hindistan’a sıkı sıkıya kapalı olduğunu ifade etmektedir.

Fakat

Yazar’a göre, Yunan ve Roma’nın köle toplumları, köle emeğine oldukça bağımlı olan Orta

Çağ ve erken dönem modern Avrupa toplumları

Yazar’ın tabiriyle “seçmeleri geçmekte”dir.

Hindistan gibi Çin’de de yönetim despotların, tek kişinin yönetiminde old

uğu için Hindistan

gibi Çin de çemberin “dışında”dır. Yunanistan ve Roma ise, “bazıları” özgür olsa da çemberin

3

“içinde”dir. “Hıristiyan bi

r dünya” olarak kabul edildiği için Germenik diyar, özel bir

mülahazadan yararlanmaktadır.

Dünya

–

tarihine kabul edilme koşullarının Avrupa lehine askıya alınmasının ya da

değiştirilmesini sağlayan ve dünyanın geri kalan kısmına katı bir biçimde dayatılan

ayrım,

Hegel’in devlet teorisi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Yazar’a göre, Hegel’in evrimsel

ilerleme fikri çerçevesinde düşünüldüğünde bu ayrım, Darvinci bir teoridir.

Çünkü

Dünya

–

teorisi temasında işlendiği üzere, güçlülerin zayıflar üzerindeki zaferi, d

oğru ve yanlışa ilişkin

kadim ve üstün olduğu kabul edilen bir anlayışa göre hem gerekli hem de haklı

addedilmektedir. Çünkü Hegel’e göre

“

devlet kurmak,

kahramanların hakkı

”

dır.

Kahramanlar

ise kendilerinden daha az gelişmiş olan ulusları

barbarlar

olarak

görmekte ve

onlara öyle muamele etmektedirler.

Kahramanlar

a göre, bu ulusların hakları kendilerine eşit

değil ve onların bağımsızlığı sadece biçimsellikten ibaret bulunmaktadır.

Bu bir

tecrid

durumudur. Guha’ya göre ise b

öylesi bir tecridin ayrım çizgisi

nin diğer

tarafındaki tarihsellik için ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak, (o) devletçiliğin Dünya

–

tarihinden dışladığı insanlara düşmektedir. Bu ise yeni bir kuşağın yeniden düşünmeyi,

tarihyazımında “sorgusuz sualsiz” öğrenilen veya öğretilen şeyleri

bir kenara bırakmayı

başarmasıyla mümkün olacaktır.

Bir

noktanın daha altını çizen Yazar, tarih

–

öncesinin,

Dünya

–

tarihine, Dünya

–

tarihinin sömürgeleştirilenler ve fethedilenler üzerinki

hâkimiyetini

bir hegemonya sürecine dönüştürmekte katkılar sağladığını

, böyle bir hegemonyanın, tarih

–

öncesine yapacağı referansla imparatorluk inşa etmek için halkın sömürgelik öncesi geçmişini

kendi çıkarı için doğrudan kullanabileceğini veya aynı amaca ulaşmak için onu yeniden

yazarak işleyeceğini ifade etmektedir

.

Yazar

’a göre, Dünya

–

tarihi, tarih öncesine nüfuz etmekle kalmayıp, Hindistan’da ya da diğer

sömürge yerlerinde olduğu gibi,

devletçi özünü ulusallaştırmak ya da yerlileştirmek yoluyla

orada gelişmeye devam ediyorsa, bunun sebebi, modern Batılı devlet

–

sisteminin

, yürürlükte

olduğu her yerde geçmişi kendi koşullarına uygun hale getirerek tarihselleştirmek zorunda

olmasıdır. Sonuç olarak Emperyalizm ile Dünya

–

tarihi arasındaki suç ortaklığı, sadece

sömürgeleştirenlerin, sömürgeleştirilenlerin geçmişlerine el koyma

sı sorunundan değil, aynı

zamanda modern Avrupa’ya özgü olan bölgesel bir gelişimin küreselleşmesi, yani tarihin

nesrinin, dünyanın nesrine üstün gelmesidir.

Guha’ya göre, “her şeyin bulunduğu sınırın içindeki herşey”, “Germenetik diyar” olarak

adlandırı

lan Avrupa ulus

–

devletlerinin oluşturduğu Dünya

–

tarihine karşılık gelmektedir.

“Hiçbir şeyin bulunmadığı sınırın dışındaki hiçbir şey” ise,

tarih

–

öncesinin bölgesidir.

Geist

adına konuşan emperyalist bir felsefe tarafından buraya yerleştirilen toprakların

ve halkların

tarihselliği vardır, ama tarihleri yoktur.

Dışlananlar,

bir etnik ya da coğrafi soyutlama

değildir. Kültürleri, edebiyatları, dinleri, felsefeleri ve sairleriyle insanlığın büyük kısmını

oluşturmaktadır.

Yazar’a göre Dünya

–

tarihi, Hindistan’d

a olduğu gibi sömürgeci projelere hizmet ederken,

maddi ve düşüncel açılardan da rol oynamıştır. Buna göre, Maddi açılardan, sömürge

kurumları ve kuruluşları, servetlerini artırır, zenginleşir ve refah seviyelerini yükseltirken,

düşüncel açıdansa sömürgele

rin, sömürgeci emperyal güçlere boyu eğmelerine neden

olmaktadır.

Sömürgecili

k dönemi tarihyazımına eserinde yer veren Guha, Hintli tarihçiler örnekleminde,

sömürgeciliğin gelişinden önce tarih tamamıyla bilinmemesine rağmen tarihçilerin tarih

4

yazmayı nas

ıl öğrendiği konusu üzerine kafa yormaktadır. Bu

öğrenme

nin bir öğrenme

sürecinden meydana geldiğini vaaz eden Guha,

sömürge döneminin ilk Hintli tarihçilerinin,

Dünyatarihinden dışlanmış olmalarına rağmen Batılı tarzda tarih yazmayı öğrenirlerken,

algıdan kavrayışa geçerek onun kavramını edinmiş olduklarını ifade etmektedirler. Algıdan

kavrayışa giden süreç ise, algılama ile başlamakta, aklında tutma, algıları tekrarlama, algıları

deneyim haline getirme ve kavrayışla anlayış haline getirme ise devam etmek

te ve kavram edimi ile sonuçlanmaktadır

 

~Kaynak: http://yusufsayin.com.tr/

 

İran’ın Siyasi Tarihi – İRAN SİYASAL SİSTEMİ

Kısa İran Siyasi Tarihi

Şah İsmail, Şiiliği resmi bir devlet mezhebi haline geitrdi.

Bunun için: -Şii ulemayı İran’a taşıdı.

-Şah İsmail, kendini imamlarla ilişkilendirdi.

-İslam’da Şii-Sünni ayrımını tazeledi.

1794’te Kaçar Hanedanlığı’nda dine Safevilerden farklı bakıyordu.

Din ve Ulema devlet,n denetimi dışındaydı.  Bu dönemde Şiilik çok gelişti. Ulema her yerde söz sahibi haline geldi.

Ruslara ve İngilizlere bir takım ayrıcalıklar tanındı bu dönemde.

İran, 20. Yüzyılın başında Rusya ve İngiltere tarafından işgale uğradı. İran, İngilizler için Hindistan’a giden yol olark önem taşır.

Rıza Şah dönemi reformları, bizdeki Atatürk dönemi reformlarına benzetilir.

İkinci Dünya Savaşı ile tekrardan bu defa İngilizler ve Sovyetler tarafından işgal edilir.  İşgal sebepleri arasında: Prtrol rezervleri, Basra üzerinde bulunuşu ve basşkası tarafından işgali halinde tehlike ortaya ıkarmasıdırı.

Zayıf Rıza Pehlevi iktidarı döneminde ülkede yabancı etkisi arttı.

Musaddık’ın gelişiyle millileşme çabaları arttı; Musaddık Batı karşıtıydı. ABD ve İngilizlere karşı isyan bayrağını açtı. Musaddık, petrol şirketini millileştirdi.

1953’te Musaddık bir darbeyle devrilir ve yerine ŞAH gelir. Şah ABD yanlısıdır.

1979’da İran İslam Devrimi gerçekleşir.  Humeyni, sadece Şah’a karşı değil ABD’ye de karşı bir tutum sergiledi.

Irak ile ilişkilerin gerilmesiyle beraber; 1980’de İran-Irak Savaşı çıkıyo. İlk Saddam vuruyo. Savaş 8 yıl sürüyor. Abd savaşta hem Irak’ı hem İran’ı dstekliyor!

Halepçe Katliamı: İran, Irak’a karşı kimyasal silah kullanıyor.

İran 60lı yıllarda başladı ABD desteğiyle nükleer çalışmalarına.

Daha sonrasında Sovyet ve Çin desteğiyle devam etti.

Barışçıl amaçlarla ilerlediğini ifade ediyor İran nükleer çalışmalarına ama gereğinden fazla uranyum zenginleştirmesinde bulunarak kendisiyle çelişiyor.

 

——————————————–

İRAN DEVLET SİSTEMİ

DERS NOTLARI*

Batı Asya’da bir devlet olan İran’ı kuzeyinde Ermenistan,Azerbaycan,Hazar Denizi ve Türkmenistan,doğusunda Afganistan ve Pakistan,batısında Irak ve Türkiye,güneyinde Basra Körfezi ve Umman Denizi vardır.Yüzölçümü 1.648.000 km² olan İran’ın başkenti Tahran,resmi dili Farsça’dır.
Ülkede Türkler,Araplar,Kürtler,Yahudi ler,Ermeniler’den oluşan önemli bir azınlık vardır.
TARİHÇESİ : Çok eski bir medeniyet olan İran’a 18.yy’dan sonra Zend,Kaçar ve Pehlevi hanedanları gelmiştir.1770’lerde Türkmen soylu Kaçar hanedanı iktidardadır.Aşirat yapılı bu hanedan devlet yönetimini bilmemektedir.Bu yüzden Mollalardan yardım almışlardır.Molla-Sultan-Toprak üçgeni bu dönemde ortaya çıkmıştır.Batı ise bu dönemde Molla-Toprak Ağası-Tüccarlarla ilişki kurdu ve modernleşme politikası sonucu İran’a girdi.Fakat bu modernleşme tıpkı Osmanlıdaki gibi tepeden inme idi.Batının bu politikaları 1906’da meşrutiyetle sonuçlanmıştır.Fakat devrim Azerbaycan’da uygulanmamış,bunun üzerine halk ayaklanmış ve ayaklanma on gün sürmüştür.Bunun üzerine meşrutiyet fermanı burada da yürürlüğe girmiştir.
Tahran’da meclisin bombalanmasına kadar meşrutiyet sürebilmiştir.Azerbaycan ise tekrar ilanını istemiştir.Bunun üzerine durumdan korkan Mehmet Ali Şah meşrutiyeti tekrar ilan etmiştir.Bu olay Kaçar Hanedanının tasfiyesini de kolaylaştırmıştır.
İngilizlerin desteği ile göreve gelen Fars hanedanı olan Pehleviler,Türk hanedanlığına son verdiler.Batı Türk +İran birleşmesinden çok korkmaktadır.1921’de başa geçen Rıza Han 1925’te kral ilan edildi ve 25 Nisan 1926’da Rıza Şah Pehlevi adıyla tahta çıktı.1933’te hükümet Oil Company ile İran çıkarlarına daha uygun bir petrol anlaşması yaptı ve İngiliz,Rus,Fransız etkilerinden kurtulmak için Almanya’ya yöneldi.1941’de SSCB ve Büyük Britanya buna karşı İran’ı işgal ettiler.Bunun üzerine Rıza Şah tahtı oğlu Muhammed Rıza Şah’a bıraktı.Yabancı müdaheleler İran’da yeni bir milliyetçi hareketi doğurdu.Musaddık Ulusal Cepha Partisini kurdu.1951’de başbakan Razmara’nın öldürülmesinden sonra Musaddık iktidara geldi.İran petrollerinin millileştirilmesi yönünde bir karar çıkarttı.Şah bunun üzerine Musaddıkı görevden aldı fakat halk ayaklanması sonucu Şah ülkeden kaçtı.Musaddık CIA tarafından düşürüldükten sonra dönebildi.
1960’larda AK Devrim yapıldı.Özü toprak reformudur.Toprak din adamlarındaydı ve 1961’den itibaren köylülere dağıtıldı.Üretimi pazara açmayı amaçlamıştır.Bu devrim farklı tepkiler almıştır fakat mollalarca eleştirilmiştir.Bu devrimden sonra Ayetullah Humeyni siyasete girmiştir.
Ekim 1973’te İran petrol fiyatını artırmaya yönelik bir politika benimsedi.Petrol patlaması yeni sınıflar ortaya çıkardı.Burjuvazi geleneksel ticaret burjuvazisi ile rekabete girdi.Fakat siyasal anlamda ise demokratikleşme girişimi reddedildi.Ordu-Jandarma ve Savak her türlü muhalefet girişimini eziyordu.İran hem liberal hem de ilerici ve dini muhalefetinden kaynaklanan bir karmaşaya girdi.Sonunda Muhalefet Pehlevi yönetimine Tahran’da 1978 Eylülünde saldırdı ve 500.000’den fazla gösterici yönetimi protesto etti.8 Eylül’de(Kara Cuma) 75.000 protestocu Jaleh kavşağına oturdu.Göstecilere Amerika’dan verilen silahlarla ateş açıldı.Ocak 1979’da muhalefet temsilcilerinden Şahpur Bahtiyar başbakanlığı kabul etti fakat 16 Ocak 1979’da Rıza Şah ülkeyi terketti.1 Şubatta ise Humeyni ülkeye döndü ve Mehdi Bozargan’ı başbakanlığa atadı.
Muhalefet lideri olan Humeyni’ye yönelik Şah tarafından,ölüm kararı alınmıştı.Fakat Şah Mehmet Humeyni’yi Ayetullah ilan etmiştir;Ayetullahların öldürülmesi yasaktır.Humeyni sürgün edilir.Dini okullarda Şah’a karşı muhalefet başlar,Marksistler ve muhalifler Humeyniyi desteklemiştir.Humeynini diğer başarı sebepleri zeki oluşu ve olaylara objektif yaklaşmasıdır.
1 Nisan 1979’da refarandumla Cumhuriyet kuruldu.Aralıkta ise %95 oyla İran Anayasası kabul eedildi.Anayasa 177 maddeden oluşuyordu.4 Kasım 1979’da Tahran ABD büyükelçiliğindeki 52 görevli humeyni yanlısı gençlerce rehin alındı.Olayın nedeni ABD Büyükelçiliğindeki İran’a ait gizli belgeleri ele geçirmektir.Başbakan Bazergan istifa etmiştir.Ocak 1980’de ise Humeyni desteğini alan Abdülhasan Beni Sedr cumhurbaşkanı olmuştur.52 rehine ise 444 gün sonra serbest kalmıştır.
1981’de Beni Sadr’ın azlinden sonra Muhammed Ali Recai oyların %80’ini alarak cumhurbaşkanı oldu.Recai 30 Ağustos 1981’de Halkın Mücahitleri Örgütünün düzenlediği suikast sonrası öldürüldü.Bunudan sonra Hamoney cumhurbaşkanı seçilmiştir.1980’de başlayıp 1988’de biten İran-Irak Savaşının ardından 3 Haziran 1989’da Humeyni ölmuş ve 2 dönem görevde kalan Hamoney rehber seçilmiştir.Ardından meclis başkanlığı yapmış olan Rafsancani cumhurbaşkanlığına seçilmiştir.1997 Mayısında ise bağımsız aday Hatemi cumhurbaşkanı seçilmiştir(%89 oyla)

İRAN SİYASAL SİSTEMİ

Emre Bayır*

GİRİŞ:

İran siyasal sistemi totaliter sistemdir.İslam dinine hem kamusal hemde özel alanı belirleme gücü verilmiştir.İran siyasal sisteminin bütün erklerinin içeriği,işlevi,yetkisi ve kalıcılığı İslam dini tarafından belirlendiği yasallaştırılmıştır.İran siyasal sisteminin kurucuları,bu sistemi İslam dinini yürürlüğe sokmak için yapılandırdıklarını söylemektedirler.İran siyasal sisteminin bir diğer özelliği,İslamı sadece kamusal alanda egemen kılmak değil,hayatın bütün alanında yürürlüğe sokmaktır.Halkı sürekli bu ideoloji çerçevesinde motive etmeye çalışmışlardır.
İRAN ANAYASASIN’DA BELİRLENEN SİYASAL SİSTEM
İran Anayasası’nın İslam devriminden sonra 15 Kasım 1979’da çalışmaları bitmiş ve Anayasa aynı yılın Aralık ayında kamuoyuna sunulmuştur.Oylama sonucu %99,5 oranda “evet” çıkmıştır.1989’da Humeyni’nin ölümünden sonra İran Anayasası yeniden gözden geçirilmiştir.Anayasa 177 maddeden oluşmaktadır.
1 – Velayete Fakih
Velayete Fakih kuramı 1960’larda Humeyni tarafından ortaya atıldı.Kuram Şia mezhebinin ideolojik temelleri üzerine kurulmuştur.Humeyni Velayete Fakih kuramı vasıtasıyla Şia mezhebinin siyasal sistem örneğini gerçekleştirmiştir.Bu kuram Şia mezhebinin “imamet” kuramının devamı olarak belirtilmiştir.Şiaya göre İmamet kurumu Kur’an’da belirtilmiştir.Peygamberin ölümünden sonra müslümanları yönetmek İmamların hakkı ve sorumluluğundadır.Yönetim İmamların iktidarda olması veya onların onayı ile meşruiyet kazanmaktadır.
Velayete Fakih kuramını 1960 yıllarında Irak’ın önemli kentlerinden Necef kentinde Humeyni,din derslerinde ortaya koymuştur.Peygamberler ve imamlara özgü “velayet” (Mutlak otorite) fakihler için de geçerlidir.1979’da İran devrimi gerçekleştiğinde Humeyni Velayete Fakihi İran Anayasası’na aldırdı.
İran Anayasasının 5. Maddesine göre “12. İmam gaybeti nedeniyle iktidar ve imamet adil,takva sahibi,zamanın icaplarını bilen,gözüpek,becerikli,tedbir li fakihin ühdesindedir.”İran siyasal sisteminde Velayete Fakih lider konumundadır ve bu lider halk tarafından seçilmelidir.57. maddeye göre “İran İslam Cumhuriyeti’nde egemenlik güçleri:yasama gücü,yürütme gücü,yargı gücü Velayete Fakih denetimindedir.Velayete Fakih Kurumunun görev ve yetkileri:
** İslam Cumhuriyeti’nin genel politikalarını belirlemek,bu Maslahat Konseyi de danışmadan sonra yapılır.
** Alınan genel kararların sağlam yürürlüğe girmesini denetlemek.
** Referandum ilan etmek.
** Silahlı kuvvetlerin genel komutanı.
** Savaş ve barış ilan etmek ve güçlerin seferberliği.
** Gözetici Konsey’in Fakih üyelerini atamak.
** Ülkenin en yüksek yargı makamını atamak.
** Genelkurmay başkanın atanması ve azli.
** Devrim Muhafızları Genel Komutanını ataması ve azli.
** Milli Savunma Yüksek Konsey kurulması.
** Silahlı Kuvvetlerin en üst düzey komutanlarını belirlemek.
** Milli Savunma Yüksek Konseyi önerisi
** Seçilmiş ve henüz göreve başlamamış cumhurbaşkanının onaylanması.
** Meclisin siyasi yetersizlik vermesindeen sonra cumhurbaşkanını azletmek.
** Radyo-Televizyon kurumu Velayete Fakih’e bağlıdır.
** Yasama,yürütme ve yargı güçleri arasındaki sorunları çözmek.
** Maslahat Konsey üyelerini belirlemek.

Cuma Namazı İmamı kurumu da Velayete Fakih’e bağlıdır.Cuma Namazı İmamları kentin idari ve siyasi sorumluluklarından fazla güce sahiptir.Velayete Fakih’e bağlı olan kurumlar:
1 – Yoksullar ve Gaziler Vakfı(Bonyade Canbazan ve Mostezefin)
2 – Şehitler Vakfı(BonaydE Şehid)
3 – İmdad Komitesi(Komiteye Emdad)
4 – 15 Hurdad Vakfı(Bonyade Panezdehe Gordad
Devrimden sonra 1989’a kadar Humeyni Velayete Fakih görevini üstlenmiştir.
2 – Cumhurbaşkanı
Saltanat sistemi ile yönetilen İran’da 1979 İslam devriminden sonra cumhuriyet sistemine geçildi.Anayasaya göre rehberlik makamından sonra cumhurbaşkanı ülkenin en yüksek resmi makamıdır.Anayasayı yürütme,üç gücün ilişkilerini düzenleme,yürütme gücüne başkanlık etme(doğrudan doğruya rehberlik makamına bağlı konular dışında) onundur.Cumhurbaşkanlığı süresi 4 yıldır,ardı ardına seçilebilme vardır.Cumhurbaşkanı halkın oyuyla seçilir.Anayasaya göre cumhurbaşkanı “İran asıllı,İran vatandaşı,tedbirli,iradeci,güv enilir,takva sahibi,İran İslam Cumhuriyeti’nin ve ülkenin temel ilkelerine inançlı” olmalıdır.Cumhurbaşkanını Gözetici Konsey ve dini lider onaylamaktadır.Seçilmek yeterli değildir,azledilebilirler.1981 yılında yaşanmıştır.Cumhurbaşkanı 3 erk arasında dengeyi sağlar ve yürütme görevini yapar.Yargı sorumluluğu dini lidere aittir.Bakanlar kurulu cumhurbaşkanına bağlı olmasına rağmen gerçekte sorumlulukları dini lidere karşıdır.
1979 İran İslam Devrimi’nden sonra Abdullah Benisadr cumhurbaşkanı olmuştur.Tahranda ilahiyat,Pariste iktisat okumuş,Humeyni’ye yakın olmuştur.Babası molladır.Cumhuri İslam partisi ve Devrim Konseyi ile sorun yaşayan Benisadr 1981’de görevden azledilmiştir.Fransa’ya kaçmış ve İslam Devrimi gazetesini çıkarmaya başlamıştır.
1981’de Benisadrdan sonra göreve Muhammed Ali Recaiy gelmiştir.Gençliğinde işportacılık yapan yoksul bir kişidir.Halkın Mücahitleri örgütü ile ilgisi olduğu söylenmektedir.1981’de başbakanlık bürosuna Halkın Mücahitleri tarafından atılan bomba ile öldürülmüştür.
1981’de Recaiy’in ölümünden sonra,günümüzde Velayet Fakih olan Seyid Ali Hamaney cumhurbaşkanı seçilmiştir.Humeyni’nin öğrencisidir.
İran’da yasama gücü meclise aittir.Bakanlar ve cumhurbaşkanı meclise karşı sorumludur.Meclisin 290 üyesi vardır.Bu nüfusa göre artabilir.Meclis üyeleri 4 yılda bir seçilir.
Başbakanlık sistemi 1988 yılında kaldırılır ve başkanlık sistemi getirilmiştir.Humayni ölmüş,Hamaney dini lider olmuş,Rafsancani cumhurbaşkanı olmuş ve başbakanlık kaldırılmıştır.Cumhurbaşkanını n yetkileri artmıştır.Velayete Fakih güçlenmiştir.
3 – Gözetici Konsey
Bir denetleme kurumu olarak anayasada belirtilmiştir.Görevi mecliste alınan kararların dine uygun olup olmadığını belirlemektir.12 kişiden oluşur.Şu şekilde kurulur:
1-Zamanın icaplarına ve günün sorunlarına vakıf ve adil fakihlerden altı kişi (bunların seçimirehber ve rehberlik şurasına aittir.)
2-Diğer altı kişi ise hukukun çeşitli alanlarından olup Yüksek Yargı Konseyi tarafından meclisin onayına sunulur,sonra konsey üyeliğine dahil edilirler.Meclis tüm kararları Gözetici Konseye göndermelidir.Konsey kararını 10 gün içerisinde verir,aksi halde karar kabul edilmiş sayılır.İslama aykırılık kararı için fakihlerin çoğunluğu,anayasaya aykırı bulunması için ise tüm üyelerin çoğunluğu gerekir.Gözetici Konsey Cumhurbaşkanı seçimini,meclis seçimlerini,halkın oyuna ve görüşüne başvurmayı denetleme yetkisine sahiptir.Yani Cumhurbaşkanı ve milletvekili adaylarının seçimlere katılıp katılmayacağına karar verir.
4 – Maslahat Konseyi
1997 ‘de Humeyni’nin fermanı ile kuruldu.Amacı siyasal güçler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırmaktır.Maslahat Konseyi meclis ile Gözetici Konsey arasındaki anlaşmazlıkta karar verir.Yasaya göre Maslahat Konseyi başkanı cumhurbaşkanı olmalıdır,ancak 1997’de Hatemi cumhurbaşkanı olunca Rafsancani görevi ona bırakmadı ve Maslahat Konseyini kendisi yapmaktadır.Üye sayısı değişmekte ve dini lider tarafından atanmaktadır.
5 – Milli Güvenlik Konseyi
Amacı İslam devrimini korumak,milli menfaatleri temin etmek,ülkenin toprak bütünlüğünü ve milli egemenliğini sağlamaktır.Görevleri
1-Dini lider tarafından belirlenmiş genel politikalar çerçevesinde ülkenin güvenlik ve savunma politikasını belirlemek,
2-Siyasi, istihbarati,toplumsal,kültürel ve iktisadi çalışmaları ülke güvenlik politikalarına uydurmak
3-Dış ve iç tehditlere karşı ülkenin maddi ve manevi olanaklarından yararlanmak.

İRAN YARGI SİSTEMİ

Yargı sistemi İslam üzerine kurulmuştur.Yargının başı dini lider tarafından atanmakta ve denetiminde çalışmaktadır.Yargı Erki Başkanın görevi mahkeme teşkilatları kurmak,İslama uygun yasa tasarıları hazırlamak ve hakimler görevlendirmektir.5 yıl için seçilir.İran’da yargı yürütmeden bağımsız ve dini lider denetimindedir.
Diğer bir yargı kurumu Ülke Yüksek Divanıdır.Mahkemelerde kanunların sağlıklı uygulanması,yargıda birlik sağlanması ve Yüksek Yargı Konseyinin verdiği görevleri yerine getirmekle görevlidir.Ayrıca İran’da Halk mahkemeleri,devrim mahkemeleri,özel dini mahkemeler ve basın mahkemeleri vardır.

İRAN’DA SİYASAL PARTİLER

Anayasaya göre şu şartlarda parti kurulabilir:
1-Ülkenin bağımsızlığını zedelemeyecek,
2-Ülke menfaatlerine aykırı davranışlar yapmayacak ve yabancılarla,elçiliklerle ilişkileri olmayacak
3-Yabancılardan maddi destek almayacak,
4-Diğerlerinin meşru özgürlüğünü engellemeyecek,
5-İslam ilkelerini ihlal etmeyecek,
6-Silah taşımayacak
Bütün oluşumlar İçişleri Bakanlığından onay almak zorundadır.Şubat 2000 itibariyle 112 parti vardır.En önemlileri:Mücadeleci Mollalar Topluluğu,Birleşik İslami Topluluğu,İran İslami Katılım Cephesi,İslam Devrimi Mücahitleri Örgütü.

* Kırıkkale Üniversitesi Uluslar arası İlişkiler Bölümü 4. Sınıf Çağdaş Devlet Sistemleri Dersi – 21.12.2001 –

* ASAM Ortadoğu Araştırmaları Masası Kıdemli Araştırmacısı

Avrupa’nın İcadı – Gerard Delanty – Kitap Özeti

Avrupanın İcadı – Gerard Delanty – Kitap Özeti

 

 

Gerard Delanty‟nin analitik ve teorik bir şekilde kurguladığı “Avrupa‟nın İcadı” kitabı

Avrupa fikrinin, kendi kimliğinin aynasında her çağda nasıl inşa edildiğini anlatır. Avrup

a‟yı

kültürel bir kurgu olarak mercek altına alır ve Avrupa‟nın doğruluğu

aşikâr

bir varlık

olmadığını kanıtlar.

Delanty‟e göre Avrupa bir gerçeklik olduğu kadar bir fikirdir de. Ve

“Avrupa” tartışmalı bir kavramdır. Avrupa fikri, karmaşık bir uygarlığın m

erkezi ve

düzenleyici bir

metaforu

olarak, Avrupa kültürünün kendi çelişkileri ve çatışmaları ile olan

mücadelesini açıklar.

Kitabın temel iddiası

;

Avrupa fikrinin sömürgecilik çağında, Batı‟nın Doğu ile karşı karşıya

gelmesiyle birlikte

,

en kalıcı ifades

inin bulduğudur.

Çünkü

Avrupa kimliği büyük ölçüde

diğer uygarlıklarla karşılaşarak şekillenmiştir. Avrupa, kimliğini kendinden değil, bilakis

küresel karşıtlıklar kü

mesinden almıştır. “Kendi” ve “ö

teki” ayrımını

destekleyen söylem

içinde Avrupa ve Doğu, A

vrupa tarafından tanımlanan uygarlığa dair değerler sisteminde

karşıt kutuplardır. Ve

Yazar‟ın

kitaptaki bir başka iddiası ise Avrupa fikrinin kültürel

yapısının

,

siyasi bir yapının parçası olmaya başlayınca bölücülüğe dönüştüğüdür. Bu kitabın

amacı ise

;

A

vrupa fikrinin negatif anlamlar içeren bir fikir olduğunu göstermek değildir.

Yazar

,

kültürel bir kavram olarak Avrupa fikrinin terk edilmesi gerektiğini önermez.

1. Bölüm: Avrupa Karmaşası

Avrupa fikri genellikle kozmopolit bir birleşme fikri ve ulus

–

de

vlet

şovenizminin

alternatifi

olarak görülür. Yaşanan dünyanın dilimi ve

büyük

topluluğun keşfi yoluyla devletle

topluluğunun makro

–

boyutu üzerindeki mücadeleyi yansıtır. Makro seviyede ekonomik ve

küresel

çerçeveleri, yaşam dünyasının kültürel anlamda yen

iden üretimine bağlayan ve

bunların idari kapasitesini arttıran birleştirici bir unsurdur.

Yazar‟a

göre bu fikir, seküler ve teritoryal devlet politikalarını meşrulaştırmanın bir yolu

olarak kullanılmıştır. Ve bu fikir

,

iktidar stratejisinin takibini meşr

ulaştıran bir meta

–

norm

şeklinde hizmet eder ve farklılaşma ve soyut özellikleriyle belirginleşen modern toplumun bir

temsilcisi olur.

Avrupa, kimlik

inşa süreçleri için düzenleyici bir fikir, toplumun kültürel bir

modeli ve kolektif kimliklerin bir odağıd

ır. Ayrıca Avrupa fikri, bir düşünce ve kimlik

olmanın ötesinde jeopolitik bir gerçekliktir. Ama bu fikir görünüşte jeopolitik bir

kavram

olsa

da, gerçekte kültürel bir yapı ve kurgudur. Bu yüzden bu fikir evrensel geçerlilik iddiasında

bulunamaz.

Delanty

‟a göre “Avrupa kimliği” ise; ulusal kültürlerin ve karşıt kolektif kimliklerin açıkça

çözümlenmemiş çatışmaları tarafından belirlenen kuşkulu bir kurgudur. Kimlikler devlet,

cinsiyet, kilise ve etnisiteyi temel alarak somutlaşır ve kökleşir. Kimlik

,

payla

şılan yaşam

dünyasından kaynaklanan

aidiyet

ve dayanışma duygusuyla tanımlanmak yerine, “ötekine”

karşıtlık üzerine odaklanır. Kendi ve öteki arasındaki bu ayrışma ise Avrupa kimliğinin

oluşumunda oldukça önemlidir. Yazar

‟

a göre kimlik konsepti, kimliğin

i

mkân

tanıdı

ğı ölçüde

farklılaştırılmalıdır

ve

kişisel ve kolektif kimlikler birbirinden ayrılmalıdır. Kolektif anlamda

Avrupa kimliği ise, 16. yy.dan beri var olduğu halde, kişisel kimliğin bir parçası olarak,

aydınlanmadan beri tedrici bir şekilde

evirile

n

bir olgu olarak 18. yy.ın sonlarına gelinceye

kadar mevcut değildir. Ve esas olarak Avrupa fikri üzerinde odaklanan, ama aynı zamanda

kişisel kimliğin de temelini oluşturabilecek kolektif bir kimliktir.

Ama Yazar‟a göre Avrupa ne bir fikre, ne bir kimli

ğe ya da realiteye indirgenemez. Gerçek

olan

,

içinde fikir ve kimliklerin şekillendirildiği ve tarihsel gerçekliklerin oluşturulduğu

söylemdir. Bu söylem ise (Avrupa Söylemi) fikirler ve ideallerin oluşturduğun büyük ve

karmaşık bir yapıyı temsil eder. Ve

güçlü bir ideolojik karaktere dayanır. Böylece Avrupa,

hegemonik kültürel söylemin bir parçası olur.

 

2. Bölüm: Avrupa Fikrinin Kökenleri

G. Delanty, “Avrupa Fikrinin Kökenleri” bölümünde, Avrupa fikrinin tarihi, coğrafi bir kurgu

olarak ve kültürel

–

polit

ik bir fikir olarak işlevlerinin arasındaki gerilimi gösterir. Klasik

dönemden Ortaçağ‟a uzanan Batı toplumundaki özel bir iktidar söyleminin

,

diğerleri üzerinde

bir ayrıcalığa

neden

olmasına yol açan kavramsal sınırlamaların doğuşu ve gelişimi üzerinde

od

aklanır.

Yazar‟a göre bu söylem, Doğu

–

Batı”

düalizmi

ve “Biz

–

Onlar” kutuplaşm

ası çerçevesinde

kavramsallaşır

ve

merkez olma varsayımı ile kökleşir. Avrupa merkezciliğinin kökenleri,

kültürel bir model olarak, Avrupa fikri üzerinden ziyade, merkezin gücünü

pekiştiren bir

söylemin yapıları üzerine dayanır. Modern zamanların öncesinde bu söylemin en önemlisi ise

“

Hıristiyan

Âlemi

” söylemidir.

Antik dönemde Avrupa fikri görece olarak önemsizdir ve 7. yy.da, y

a

ni İslam dininin

doğuşuna kadar, Antik dönem uygar

lıkları Avrupa kıtasını temsil etmemiştir. Bir coğrafi

varlık olarak Avrupa, Akdeniz kültürünün önemsenmesinin bir ürünüdür. Avrupa fikri,

İslam‟ın doğuşuyla Ortaçağ boyunca

Hıristiyan

Batı fikri ile bağlantılı olarak,

“

biz

”

ve

“

onlar

”

olgusuyla, günden gü

ne yükselen İslamiyet‟e karşı hegemonya kurma işlevini ve

misyonunu yüklenir.

Yazar‟a göre Avrupa fikri, Antik dönemde çok az şey ifade eder. Bu fikir ise mitler ve

efsaneler dünyasına ait bir kavramdır. Ayrıca Avrupa bir “kız” ismidir. Avrupa‟nın Yunan

k

ökenlerine dayandığı tezi

,

gerçekte

,

Antik dönem sonrasının icadıdır ve Bernal‟in tezine

göre, karşı devrimci entelektüellerin, köklerini Doğu‟ya dayandırmaktan ziyade, Antik

Yunan‟ın dayandığı bir Avrupa kültürü oluşturma çabasından kaynaklanmıştır. Doğu

–

Batı

düalizmi

mantığından, bu dönemde Avrupa Yunanistan‟la, Asya İran‟la kimliklendirilmiştir.

Ama

Antik zamanların sonrasında Asya (İran) Avrupa (Yunanistan) kavramlaştırması yerini

,

Avrupa, Asya ve Afrika‟ya bırakacaktır. Yazar‟a göre Antik Dönem‟de Avr

upa fikri, Batı

(Occident)

kavrayışının

güdümü altındadır. Bu

kavrayış

–

nosyon

ise ilk defa Doğu Akdeniz‟i

ifade etmek için kullanılmıştır. Bu haliyle Batı, bu dönemde

Büyük

Yunan dünyası anlamında

kullanılırken, Avrupa fikri daha çok coğrafik bir kavramdı.

Ve Batı, bilinmeyen bir batı

okyanusundaki cennetin merkezi olarak vasıflandırılı

r

.

Roma döneminde Avrupa, İskandinavya hariç

,

Avrupa kıtasının (şimdiki) çoğunu kapsayan

bir coğ

rafi bölgeye tekabül etmekteydi

ve

henüz siyasallaşmamıştı. Bu dönemde Roma e

tnik

merkezciliği, Avrupa fikrinden ziyade dünyanın merkezi olarak gördükleri Roma mit ve

efsanelerine dayanmaktaydı.

 

Antik dönemde Avrupa fikri, “Batı” kıtasını tanımlamaktan ziyade, kapalı bir anlam

içeren

ve

karanlığın ya da batan akşam güneşinin vatan

ı anlamındaki (Occidente Batı)‟i ifade ediyordu.

Ama Occiddent bu dönemde birleştirici bir unsur değildi.

Yazar‟a göre 7.

yy.dan

sonra Avrupa fikri, İslam‟a karşı

–

rağmen

oluşmuştu. 732‟de Tur

Savaşı ile Batı‟da düşmanı sembolize eden bir kimlik oluşmaya ba

şlamıştır. Bu savaş, proto

–

kültürel bir fikir olarak Avrupa‟nın gelişiminde, “Haç ve Hilal” ekseninde

Hıristiyanlar

ile

İslamiyet‟in çatışmasından ve Avrupa

–

merkezli dünya perspektifinin oluşmasından önemli bir

rol oynamıştır.

Haliyle İslamiyet‟in giderek

güçlenmesi Batı‟nın savunma durumuna geçmesine sebep oldu.

Bu dönemde (

650

–

750

) Batı İslamiyet‟in fetihleriyle şekillendi. Söz edilen Avrupa

kimliliğinin şekillenmesinin miladı 5. yy.dan ziyade 7. yüzyıllardır.

12. yüzyıla gelindiğinde

Hıristiyanlık

Mağri

p‟te ortadan kalkmış, durdurulmuş, geri

püskürtülmüş ve Latin Batı, Yunan Doğu arasında sıkışıp kalmıştır. İslamiyet‟in Avrupa‟da

yaptığı fetihler,

Hıristiyan

olmayan dünyaya karşı bir bütün olarak

Hıristiyan

Dünya‟ya

Avrupa kimliği hissini ve

aidiyetini

k

azandırmıştır.

Hıristiyanlık

, Roma‟nın gerilemesiyle

güç kazanmış

, esasında 8. yy.da ve sonrasında

Avrupalılaştırılmıştır. 15. yüzyıla gelindiğinde “Avrupa kelimesi” çok

nadir

kullanılmıştır.

Müslümanların ilerleyişi, Avrupa‟nın sınırları ile H

ı

ristiyanl

ı

ğın

, Ortaçağ Avrupa‟sı da etkin

ve teritoryal dini haline gelmesine sebep olmuştur. Artık Hz. İsa (a.s) Avrupalılaştırılmış, Haç

Avrupa egemenliğinin evrensel sembolü haline gelmiştir. Sonuç olarak 10. yy.da Avrupa

fikri, salt coğrafi ifade olmaktan çıkıp

, siyasi kullanımları olan kültürel bir fikre dönüşmüştür;

ama Avrupa fikri henüz Avrupa kimliğinin temeli olarak istikrar kazanmamıştır.

 

3. Bölüm: Avrupa’nın Batılılaştırılması

Yazar bu bölümde

,

Avrupa kimliğinin hangi aşamada,

Hıristiyan

Âlemi‟ne

karşıt

olarak

Avrupa fikrine

odaklaştığını

ve Avrupa fikrinin güçlendirilmesi ve bu fikre dayalı bir kimliğin

oluşturulmasını irdeler. Bu bölümde Yazar

,

Avrupa fikrinin nasıl bir coğrafi içerikten kültürel

bir fikre, iki değişik kimlik halinde ortaya çıktığını a

nlatır. Birincisi

;

bu kimlik İslam

Uygarlığı ve 1453‟te İstanbul‟un fethedilmesiyle şekillenmiş; İkincisi

;

Batı‟da

1492 yılında

Avrupa‟nın, dünya sisteminin yükselen deniz güçlerine ulaşmasıyla olmuştur. Bu iki model

ise iki devlet şekli olarak yansımıştır

.

Avrupa batılılaşmasına teorik perspektiften bakıldığında

, Avrupa,

Haçlı Seferleri istenilen

başarıyı sağlamayınca, Avrupa kimliği

,

düşmanlığını İslam‟a yöneltti. 15. yy.ın sonuna kadar

bu fikir coğrafi bir ifadeydi ve

Hıristiyanlığın

güdümündeydi 17. yü

zyılın sonuna kadar ise

Avrupa düşüncesi, Avrupa değerleri olarak kabul görecek bir sistemle bağlantı içerisine girdi.

Böylece Avrupalı olmayan güçlerle yüzleşme, Osmanlı yayılmasına karşı gösterilen direnç,

Avrupa fikrini bir Avrupa kimliğinin kurgulanmas

ında odak haline getirdi. Ve bu fikir,

Avrupa‟yı coğrafi bir alan olmasıyla değil, uygarlığa dayalı değerler sistemiyle tanımlayan bir

Avrupa kimliğine dönüştürdü ve Avrupa fikri bu dönemde

Hıristiyanlığın

yerin aldı. Bu

dönemde Ortaçağda üstünlük söylemi,

İslam‟a karşı

Hıristiyanlık

söylemiyken, bu karşıtlık

,

modern dönem ile yerini doğa üzerine uygarlığın zaferi

söylemine bıraktı. Karanlık Çağ

lar

boyunca (4.

yy

–

9

. yy) Avrupa, İslam‟a karşı duracak güçten yoksundu. Ortaçağ ile

Hıristiyan

Âlemi

, feodal üret

imde ileri bir adım atabilmiş, bu adımla Avrupa‟nın nüfusu iki katına

çıkmış, ticaret gelişmeye başlamış, 500 civarında politik kurum oluşmuş ve bu gelişmelerin

etkisine Doğu karşısında güçlenmeye başlamıştı.

Delanty‟a göre Avrupa kimliği bakımından önemli

olan,

t

eritoryal gelişmeden ziyade bir iç

homojeniteydi. Bu anlamda

Hıristiyan

cemaati düşüncesi

,

Ortaçağ krallıklarında kültürel

birliktelik için iyi bir ortam oluşturmuştu. Merkezi olarak örgütlenmiş ve militan piskoposluk

tarafından güçlendirilmiş Avru

pa, Müslüman Doğu‟ya karş

ı yeni bir karşı

–

atak geliştirebilirdi

.

Sonuçta meydana gelen “

mücadele ideolojisi” Avrupa kimliğini bütünleştirici bir unsur

haline

ge

tir

di. Bu homojenitede Haçlı Seferleri, sonraları Avrupa kimliğinin çekirdeğini oluşturacak

etni

k ve kültürel homojenleştirici kimliğin oluşumunu şekillendirdi.

Yazar‟a göre Avrupa kimliğinin kökenleri 16. yy.da

„

Türklere

‟

karşı verilen mücadelede

bulunabilir. Bu mücadele, kolektif birliktelikten öte, dışlama ilkesinden başlanan bir bilinçtir.

Bu ki

mlik, 1571‟de İnebahtı Deniz Savaşı ile Osmanlı‟nın denizlerdeki

hâkimiyetinin

ortadan

kalkmasıyla tebarüz eden ve Avrupa kimliğinin ırkçı

kavrayışa

zemin hazırlayan bir kimlikti.

Bu

dönüşüm ile Avrupa

,

kendini coğrafi bir alan olmaktan çok, bir değerler s

istemi olarak

sunmaya başladı.

Avrupa‟nın batılılaşması bağlamında 1492 Avrupa kimliği için kilit noktalardan biridir. Bu

tarihte, Müslümanların Avrupa‟daki son toprağı Granada geri alınmış, Yahudiler İspanya‟dan

sürülmüş ve Müslümanlar

Hıristiyan

olmaya z

orlanmışlardı. Bu durum, Avrupa‟da saf kan

öğretisinin ortaya çıkmasını sağladı. 1492‟de ayrıca, “

Yeni Kıta

”nın keşfi

,

Batı için yeni bir

efsanenin başlangıcı oldu. Artık 1492 ile birlikte Batı düşüncesi dış dünyaya açılan bir hareket

olmaya başladı.

Sonu

ç olarak,

Batı

ile Doğu arasındaki temel farklılık Batı‟nın, Doğu‟ya nazaran daha

gelişmiş olmasıdır. Bu süreçte Batı Avrupa gelişerek

Merkantilist

ulus

–

devletler kurarken,

Orta ve Doğu Avrupa ise tarım ile uğraşan çok

–

uluslu imparatorluklar halini aldı. V

e

Hıristiyan

Âlemi‟nden

Avrupa‟ya geçişte yaşanan kültürel değişim, çok daha üstün Batı

düşüncesinin tebarüz etmeye başladığı bir zamanda vuku buldu. Bu dönüşün sürecinde, kendi

ve öteki ikiliği, vahşi miti ve dâhili düşman

–

Yahudiler

–

fikri üzerine yerleş

meye başladı.

4. Bölüm: Avrupa’nın Sınırları

Bu bölümde Yazar, genel olarak, Avrupa‟nın sınırlarından özellikle de

Doğu

sınırlarından ve

doğu yönündeki fetih ve kolonileşme hareketlerinin Avrupa yapısının şekillenmesinde nasıl

bir rol oynadığından bahsetm

iştir. Avrupa‟nın

Doğu

sınırı,

Hıristiyan

Batı ve Müslüman

Doğu arasında sınır oluşturmaktadır. Ayrıca fikri Avrupa ve jeopolitik idare şekli olarak

Avrupa arasında her zaman uyuşmazlıklar olagelmiştir.

Yazar‟a göre Doğu Avrupa iki bölgeden oluşmaktadır.

Birinci bölge Batı Avrupa‟dan

ayrılanlar (Güneydoğu Avrupa

–

Balkanlar); ikinci bölge ise Rusya ve Türkiye‟dir. Buna

Polonya, Baltık Ülkeleri, Çekoslovakya ve Macaristan‟da dâhildir. Doğu ve Batı arasındaki

bu ayrılık Avrupa kimliğinin şekillenmesine etki e

tmiştir. Bu şekillenmede önemli olan ise

merkezin güçlü bir siyasi ve ekonomik kontrol sistemi koymak için çevreye nüfuz

edebilmesidir.

Delanty‟a göre Avrupa‟nın doğu sınırı, en değişken olanıdır. Avrupa‟nın

Kuzey

sınırı

Kuzey

Buz Denizi

–

Baltık Denizi; Gü

ney Sınırı ise Ural Dağlarından, Ren nehri‟ne ve Hazar

Denizinden Karadeniz ve Ege Denizi‟ne kadar uzanan bir bölgedir. Balkanlar ise Avrupa‟nın

5

en stratejik sınırını oluşturmaktadır. Balkan sınırı, Batı Avrupa‟nın Müslüman Doğu‟ya karşı

son savunma hattıd

ır ve Avrupa

hâkimiyeti

için verilen mücadelenin etnik gerilimlerle,

milliyetçilik ve bağımsızlık fikri akımları ile kendini gösterdiği bölgedir.

Avrupa‟nın, Almanya ve Rusya arasında kalan yerleri ise Slavların, Polonyalıların (Lehler) ve

Slovakların Orta

doğu, Avrupa ve Rusya arasında sıkıştıkları yerlerdir.

Avrupa kimliği açısından, Müslümanlara ve Moğollara karşı oluşturulan

Biz

ve

Öteki

metaforu

, kimliğin şekillenmesinde temel unsurdur. Yazar‟a göre Avrupa‟nın geleneksel

sınırı Ural Dağları‟dır. Ural D

ağları ise 16. yy.a kadar Batı tarafından bilinmemektedir.

Avrupa Kimliğinin oluşma sürecinde Avrasya keşfedilmiştir. Avrasya terimi Rusya‟nın,

Urallar

‟

ın batısında kalan bölgesi için kullanılmıştır. Rusya ise Avrupa kimliğinin inşa

sürecinde Asya ve Avrup

a‟yı birbirinden ayıran bir sınır olarak görülmüştür.

Avrasya terimi 20. yüzyılın başlarında oluşmaya başlamış, Rusya da, Batı karşıtı fikrin

doğuşunu ve Rusya‟nın Asya ve Avrupa arasında kalan bağımsız tarihi bir gerçeklik olduğu

inancının ortaya çıkması

na neden olmuştur. Bu terim ilk olarak, Viyanalı bir jeolog tarafından

Asya ve Avrupa‟nın bütününü tanımlamak için kullanılmıştı.

5. Bölüm: Modernite Döneminde Avrupa

Yazar bu bölümde Avrupa fikri üzerinde yoğunlaşmış, Rönesans, Reformasyon ve

Aydınlanma,

milliyetçiliğin ve romantizmin Avrupa fikri üzerindeki etkilerini irdelemiştir.

Avrupa fikri 15. ve 16. yy.ın bir üründür. Bu fikir, Batı‟nın kültürel modeli haline gelmiş ve

gittikçe Avrupa modernliği ile eşanlamlı hale gelen ilerleme fikri üzerine odak

lanmıştır. Bu

ise Aydınlanma‟nın bir başarısıydı. Fransız Devrimi ise Avrupa fikrinin somutlaşmasıydı.

Yazar‟a göre Avrupa fikri; sömürgecilik savaşlarının sürdürülmesini nadiren engelleyen bir

unsur olmaktan ziyade siyasi bir birliğe işaret etmekte ve ul

uslararası bir uygarlık normu

olarak devletler federasyonunun ve ulus

–

devletin kurumsallaştırılması arasındaki çatışmada

bir düzenleme aracıydı.

Avrupa kimliğinin ve fikrinin şekillenme sürecinde önemli aşamalardan birisini Rönesans ve

Reform hareketlerin

i oluşturmaktaydı. Rönesans, 1640 İngiliz İç Savaşı, 1688 Şanlı Devrim

ve

1618

–

48

Otuz Yıl Savaşlarını ve Avrupa‟nın sekülerleşmesini şekillendiren büyük olaylar

dizisiydi ve Rönesans, yeni ve kalıcı bir Avrupa kimliği duygusuna geçişi şekillendirmiş,

“Avr

upa” kavramının kullanım sıklığını önemli ölçüde arttırmıştı.

Reformasyon hareketleri ise, Avrupa‟yı, Protestan Kuzey ve Katolik Güney arasında

bölerken,

Hıristiyanlığın

, kültürel kimliğin ana kaynağı olma konumunu sürdürmüştü. 16.17.

yüzyıl Rönesans ve Re

form hareketleri ile Avrupa fikri popüler bilince

dâhil

oldu ve Avrupa

fikri için gerekli olan seküler kimlik oluşumu başlamış oldu. Bu seküler kimlik oluşumu ile

din, bir ulusal kilise içinde kurumsallaşmaya başladı ve din, toplum hayatının diğer

alanları

ndan ayrılmış oldu. Bu ayrılma ise siyasi bir zorunluluktu.

Rönesans ve Reformasyon dönemi, Avrupa fikrinin güncellik kazanmasına ve Avrupa siyasi

düzeninin yeni ütopyacı

gösteriminin

temelini oluşturmasına rağmen, Aydınlanmanın

evrenselliği, tek başına, g

üçlü bir Avrupalılık duygusunu ortaya çıkaramadı.

6

Fransız ihtilali ise, Avrupa‟ya ortak bir kimlik duygusu kazandırdı; ama İh

tilal, Fransız

imparatorluk progr

amınına dönüştürüldüğü, 1793‟te başlayan devrimci savaşlar Batı ve Doğu

Avrupa arasında büyük bir

ihtilafın doğmasına yol açtığı ve ihtilalin ruhu, toprağa dayalı yeni

milliyetçilik fikrinin önünü açtığı için kalıcı bir Avrupa kimliği için temel oluşturamadı.

İhtilal‟in fikirleri, ayrılıkçı bir milliyetçilik yönünde gelişim seyri izlemedi; ama ulus

–

de

vletlere dayalı bir Avrupa düzeninin kurulmasına temel teşkil etti.

Rönesans‟tan

Aydınlanmaya doğru

evirilen

bir Avrupa nosyonu oluştu. Bu

kavrayış

ise,

Hıristiyan

hümanist

ideal

ve akıl, ilerleme ve bilime dayalı evrensel değer sistemine duyulan

inançtı.

Avrupa nosyonunun idealleri ise Avrupa kimliğinin özünü oluşturmuş, modernlik

fikrini somut kılmıştı.

Yazar‟a göre milliyetçilik, geleceğe bakan politik bir düşünceydi; ancak

romantizm

, geçmişe

bakan ve siyasi olmayan bir hareketti. Romantizm; geçmişin dev

rimsel formunun yeniden

keşfine dayanan ve kişisel söylemleri yücelten bir kavramdı.

Delanty‟a göre her çağ ve her ulus kendisini, kendinden önce olup bitenlerle tanımlamıştır.

Geçmişle yapılan bu tanımlamada sürdürülen şey geçmişten ziyade,

icat

edilmiş b

ir geçmişti.

Avrupa kültürel geleneği ise, geriye dönük ve geçmişte yaşananları da içine alan bir bakış

açısıyla

icat

edilmiş ve Avrupa ise, kendine has kültürel yapıtlarıyla kimliklendirilmişti.

Yeniden keşfedilmeye

başlanan geçmiş, Avrupa Restorasyonunun bir ürünüydü. Ve

Rönesans, Aydınlanma ve bunların getirdiği idealler, Avrupa‟ya kendi kimliğini

kazandırmıştı

6. Bölüm: Doğu’nun Aynasında Avrupa

Bu bölümde yazar, Batı uygarlığının bir ifadesi olarak Avrupa fikri

ni inceler.

Yazar‟a göre, Avrupa kimliği, Batı ve “

diğer

” uygarlıkların karşılaşma süreçleriyle

şekillenmiş ve kimliğini küresel karşıtlıklar kümesinden almıştır. Avrupa bilinci ise dünya

uygarlıklarının çatışma ekseninde oluşmuş, ırkçılıkla ve Batı‟nın em

peryalist misyonuyla

yakın bir ilişki içinde olmuştur.

Bu süreçte Avrupa, kendi kimliğini oluşturması için bir “öteki” olarak doğu‟yu

icat etmiş ve

Doğu‟nun kendisin,

Batı perspektifi ile algılamasını istemiş

[romantizm]

ve zorlamıştır.

Avrupa kimliği, Do

ğu

–

Batı antitezi üzerine kurulmuş, İslami

Dünya

, düşman bir siyasi

–

ideolojik yapı, farklı bir uygarlık ve yabancı bir ekonomik bölge olarak görülmüştür.

Yazar‟a göre, 19. yy.da Doğu‟nun, Batı tarafından gençleştirilmeye ihtiyacı vardı. Doğu

ölmekte olan b

ir kültürdü ve Batı‟nın müdahalesiyle kaybolan uygarlık duygusunu yeniden

oluşturması gerekiyordu. Bu ise “Beyaz Adam”ın göreviydi. Beyaz Adam‟a göre Avrupa

ideal bir dünya uygarlığıydı ve görevi dünyayı uygarlaştırmaktı.

Sonuç olarak; ırkçılık, Avrupa kim

liğinin özünde yer almakta ve bu kimlik, şiddetten ve

kolonileşmeden ortaya çıkm

akta ve

Avrupa‟nın egemen kimliğini güçlendiren özgürlük,

ilerleme, medeniyet ve

Hıristiyan

“hümanizmi” gibi nitelikler, Avrupa ile Doğu arasındaki

ilişkide ikilik oluştur

makta

ydı.

7

7. Bölüm: Avrupa Kimliğinin Krizi

Delanty

,

bu bölümde

,

siyasi bir düzen olarak, sadece bir bölgenin değil, aynı zamanda

kültürel ve politik bir düşüncen

in karşılığı olan

Mitteleuropa

’

ın başlangıç noktasını inceler ve

mitteleuropa

düşüncesinin, anti

–

semitizm, pengermenizm siyasetleri ve Alman yayılma

politikasını

n hayaletinden kolayla ayrılama

zlığını tartışır.

Mitteleuropa

kavramı sadece Batı Avrupa‟nın doğusunu ve Doğu Avrupa‟nın Batısını değil,

aynı

z

amanda kimlik kurma planlarında siyasal bir ideo

loji olarak kullanılmış ve Almanya ve

Hasburg İmparatorluğundan oluşmuştur. Ayrıca

mitteleuropa

Avrupa‟da Alman

yayılmacılığının meşrulaştırmasında ideolojik bir araç olmuş ve pek çok kişi tarafından

desteklenen ekonomik bir birlik anlayışını içermiştir.

Polonya, Rusya, Macaristan, Çekoslovakya ve Kuzey İtalya‟da yaşayan Almanlar,

Mitteleuropa fikrinin en büyük savunucuları olmuşlardır. Uzun bir süre bu ideoloji ve coğrafi

düşünce, faşizm ve anti

–

semitizm

ile eş zamanlı olarak yürütülmüş, nasyonal Sosyaliz

m

tarafından sonlandırılmıştır.

Yazar‟a göre Avrupa kimliğinin oluşma süreci de, uygarlık fikri 20. yy.a kadar yaşamamış ve

barbarlığa dönmüştür. Avrupa kimliği ise savaşl

ar arası yıllarda kültürel bütün

selliğin ve

çöküşün simgesi olarak ortaya çıkmıştır.

Bu dönemde sanat ve edebiyat alanındaki modernist

hareketler, Avrupa‟ya bir kimlik kazandırma çabası içinde olmuştur. Faşizmin Batı Avrupa‟da

yayıldığı 25 yıl içinde Avrupa fikri yani bir boyut kazanmış ve totaliter ideolojilerden ve

eylemlerden ayrı düşün

ülmemiştir.

8. Bölüm: Soğuk Savaş Kurgusu Olarak Avrupa

Yazar bu bölümde, Batı ve Doğu arasında oluşan çift kutuplu dünyada, Soğuk Savaş‟ın,

Avrupa kimliğinin oluşumundaki rolünü tartışmıştır.

Yazar‟a göre Avrupa kültürel de bir yapıdır. 20.

yy.da

“Batı”

kavramı, Avrupa fikrinin

oluşumuna gölge düşürmüştür. Batı, 20. yy

.

ile birlikte artık sadece Avrupa anlamına

gelmemiş ve ABD‟nin de

dâhil

olduğu Mega

–

Batı ve Mega

–

Doğu karşı karşıya gelmişti. Bir

Soğuk Savaş yapısı olarak Avrupa fikri, sürekli savaş hazı

rlığı içine olan bir politik sistemde,

savaşın meşrulaştırılması anlamına gelmekteydi.

II. Dünya Savaşı‟ndan sonra, Batı‟ya yeni eklemlenen ABD, eline geçirdiği dünya liderliğini

daha da sağlamlaştırmak için, uydurdukları efsane ve söylencelerle, kendileri

ni Avrupa‟nın

esk

i

uygarlığının

bir parçası olarak gösterme çabası içine girdiler. ABD‟ye göre Avrupa,

kendisinin geçmişinin mümessiliydi ve “sınırsız Batı” fikrini destekleyen artık Avrupalı Batı

değil, “Amerikalılaş(tırıl)mış Batı‟ydı.

ABD‟nin gerçekleş

tirmeye çalıştığı Batı inşası ve Avrupa‟nın romantikleştirilmesi çabası,

Batı ve Doğu arasında açık bir

küresel

karşılaşma alanı sağladı. Global karşılaşma alanı

olarak adlandırılan Soğuk Savaş, şüphesiz ki 20. yy.da Avrupa Kimliği‟nin en önemli

belirleyic

i unsuruydu. Soğuk Savaş‟ın en önemli sembolü olan Berlin Duvarı ise, Batı ve

Doğu arasında yüzyıllardır süren mücadelenin ve Avrupa‟nın içten bölünüşünün en somut

örneğiydi.

8

II. Dünya Savaşı‟ndan sonra tebarüz eden Soğuk Savaş Batı ve Doğu arasında yüzyıl

lardır

süren düşmanlığa yeni bir boyut kazandırdı. Bu yeni boyut, Üçüncü Dünya üzerinde

egemenlik kurma idi. 1943‟ten sonra ulus

–

devletler artık Avrupa fikrinin referans noktası

değildi. Artık Avrupa yeni kurumlarıyla (AEİÖ, EEC, vb) ve örgütsel yapılarıyl

a (

Başkent

:

Bürüksel) yeni bir siyasi kimliğin merkezi olmaya başlıyordu. 1989 yılına

–

Berlin Duvarı‟nın

yıkılışına

–

gelindiğinde ABD‟nin de

dâhil

olduğu liberal ve demokrat Batı anlamında Avrupa

yıkıldı.

9. Bölüm: Soğuk Savaş Sonrası Avrupa

G. Delanty,

“Soğuk Savaş Sonrası Avrupa” bölümünde, Soğuk Savaş‟ın sona ermesi ve

Berlin Duvar‟ının yıkılışının beraberinde getirdiği sonuçların, Avrupa kimliğini nasıl

etkilediğini incelemiştir.

Soğuk Savaş‟ın sona erişi, blokların çözülüşü ile birlikte Batı ve Doğ

u arasındaki kutuplaşma

yerini Kuzey ve Güney arasındaki kutuplaşmaya bıraktı. Berlin Duvarı‟nın yıkılışı ile birlikte

Avrupa fikri, artık Batı için kültürel bir referans olmaktan çıktı ve 1990‟lı yıllardan itibaren

“Avrupa” kavramı üzerinde artan bir vurg

u söz konusu oldu.

1989‟dan bu yana Avrupa kimliği, siyasi belirsizlikten dolayı bir kesinlik içermez. Ama

Blokların çözülüşüyle Doğu Avrupa‟da yaşanan karışıklık, Avrupa kimliğinin yeniden

yapılanmasına tanıklık etmiştir. Avrupa

kimliğinin

yeniden yapılan

dırılmasında en önemli

gelişmelerden birisi, eski Doğu Avrupa için yeni Avrupacılık hareketlerine duyulan ihtiyaçtı.

Avrupacılık, komünizmin

hâkimiyeti

altında,

burjuvazinin çöküşünü simgelese de,

günümüzde eski komünist ülkelerin siyasi yaşamından en önem

li konuyu oluşturmuştur.

Avrupacılık örneğinde olduğu gibi, 1989 sonrasında Avrupa hızla yeni tanımlamalarla yüz

yüze gelmişti. Bu anlamda “yen

i

den Avrupalılaşma” ve “Sovyet sisteminden kurtulma”

anlamında

Orta

Avrupa

Projesi

, bu yeni tanımlamalardan biriy

di.

Orta

Avrupa

fikri sadece

gelecek için bir ütopya değil, aynı zamanda geçmişin bir nostaljisiydi.

Orta

Avrupa

Projesi

,

potansiyel olarak tehlikeli bir tutkuydu ve demokratik reformizmi çarpıtan milliyetçi

fikirlerden ayrı tutulmamalıydı.

Yazar‟a göre So

ğuk Savaş‟ın sona erişinin, Avrupa ölçeğinde 3 önemli sonucu olmuştur.

Birincisi; Avrupa milliyetçiliğinin yükselişi, bölgesel milliyetçi hareketlerin ortaya çıkmasına

zemin hazırlamış; ikincisi, birçok Batı Avrupa ülkesinde siyasi liderliğin kaybedildiğin

e dair

bir algılama

oluşmuş

ve son olarak

;

Doğu Avrupa‟dan büyük göçle yaşanmıştı.

Soğuk Savaş‟ın miras bıraktığı krizleri aşmak, kapitalist sistemde yaşanabilecek olası

bunalımların önüne geçmek ve üye devletlerin ortak hedeflerine ulaşmak için

Avrupa

Bi

rliği

fikri düşünülmüştür. Ve

Birleşmiş

bir

Avrupa

, barışçıl Avrupa işbirliğinin garantisi olarak

tasavvur edilmiştir. Sonuç olarak AB, giderek Müslüman Dünya‟ya ve

Üçüncü

Dünya’

ya

karşı beyaz burjuva popülizmi

(

ucuz halkçılık

)

haline geldi. Az gelişmiş ül

kelere ve

Müslüman Dünya‟ya duyulan hasımlık, yeni hayaletlerin ortaya çıkmasına neden oldu.

 

 

SONUÇ

Sonuç olarak;

1. Bu kitapta

;

tartışmanın genel hareket noktasını, pek çok Avrupa‟nın olduğu bugün bu

Avrupalardan sadece birinin

hâkim

olduğu ve

hâkim

ola

n bu Avrupa

‟

nın

da kapsayıcı

olmaktan çok dışlayıcı bir özellik taşıdığı iddiaları oluşturmuştur.

2.

Avrupa fikrine

küresel

bir bakış açısından bakılması gerektiğine vurgu yapılmıştır.

3

. Yazar

‟

ın kitapta yıkmaya çalıştığı Avrupa fikri

,

Birlik

kavramına

dayanan Avrupa fikri ile,

modernleşmeyi model alan Avrupa fikridir.

4. Günümüzde Avrupa eski dönemdeki düşman takibinden vazgeçmemiştir.

5. Artık Soğuk Savaş‟ın sona erişiyle artık Doğu‟ya karşı Batı değil, Güney‟e karşı Kuzey

problemi vardır.

6. Avrupa

söylemi yeni taleplerin eklemlenebileceği bir

mekân

olarak görülebilir. Bundan

dolayı basit mantıklı Avrupa‟ya muhalefet hareketi anti

–

demokratik olarak da görülebilir.

7. Bu kitapta; Avrupa‟nın birleşmesi idealinin aslında, teoride ya da pratikte, ulus

devleti

alternatif oluşturmadığı göstermeye çalışılır.

8.

Avrupa milliyetçiliğe alternatif değil, bilakis ulus

–

devletin hegemonyasının

pekiştirilmesinden ibarettir. Ve somut bir varlık olarak Avrupa ulus

–

devlet olmaksızın hiçbir

anlam ifade etmez.

9. Yaz

ar kitapta, Avrupa‟nın dışarıya yansıtılmamış fikrinin tehlikeli bir fikir olduğunu

göstermeye çalışır. Ve Avrupa fikri, Avrupa tarihinin derinliklerinde yatan ön yargıları

somutlaştırır.

10. Avrupa‟ya kimliğini kazandıran

Hıristiyan

hümanist Batı ve Libe

ral Demokrasi gibi

fikirler Avrupa‟yı birleştirmede başarısız olmuşlardır.

11. Delanty‟e göre Avrupa fikri bu fikir adına yapılan zulüm, işkence ve şiddetten bağımsız

düşünülemez.

12.

Yazar‟a göre

tarih,

yeni bir “

kendi

” ve “

öteki

” ikiliğinin oluşumu şekli

nde bugüne

ulaşmıştır.

13. Avrupa

,

yüksek ideallere kadar geçmişteki başarısızlıklarını da yeniden yargılamalıdır.

14. Bosna‟nın bölünmesi ve parçalanması Avrupa‟nın başarısızlığının en uç noktasıdır. Ve

Avrupa kimliğinin yüzyıllardır temelini oluşturduğu

savaş psikozunun en belirgin

yansımasıdır. Çünkü Avrupa Birliği‟nin Bosna‟yı,

Hıristiyan

dünyasının karanlık güçlerince

yazılan korkunç kaderinden korumak için uyum içinde hareket etmemesi, Avrupalılığının

kolektif sorumluluk ve dayanışma kavramlarıyla ba

ğlantısı konusundaki başarısının diğer bir

ciddi ve vahim göstergesidir.

 

15. Yazar kitapta

,

Avrupa fikrinin çok

–

kültürlülükle ve ulus

–

ötesi vatand

aşlıkla

bağlantılandırılmadıkça, Avrupa kimliğinin bir siyasi kavram olarak şüpheyle karşılanması

gerektiğini

savunur.

16. Delanty‟e göre Avrupa

,

azınlıklara davranışı ve Avrupalı olmayan dünyaya karşı tavrını

yeniden yargılamalı ve gözden geçirmelidir.

1

7

.

Yazar‟a

göre, 21. yüzyılın problemi, vatandaşlığın nasıl algılandığıdır.

1

8

.

Kitlesel göç tehdidi ile kar

şı karşıya kalındığı günümüz dünyasında ulusal kimlik ve

vatandaşlık arasındaki bağ gittikçe güçlenmektedir. Ve ulus

–

ötesi vatandaşlık, ulusallığın

kısıtlayıcı kavramına bir alternatiftir. Ulus

–

ötesi vatandaşlığın özü, doğum ve ulusallık

tarafından değil,

bilakis ikamet parametresine bağlı olarak belirlenir.

Sonuç olarak; Avrupa fikri esas olarak jeopolitik varlığa dayanan kültürel bir fikirdir. Ve bu

fikrin politik bir kimlik olarak siyasallaşması, kaçınılmaz olarak, deforme olmuş ve gerilemiş

düşmanca bi

r değerler sistemine dönüşmesi sonucunu doğurur. Yeterli ve tatmin edici tek bir

Avrupa fikri mevcuttur; o da, ırkçılık karşıtı olan ve ulus

–

ötesi vatandaşlıkla özdeşleşmiş bir

Avrupa kimliğidir.

 

 

Eleştiri

Avrupa kimliğinin her dönemde nasıl inşa edild

iğini

irdeleyen

,

Avrupa‟yı

kültürel bir kurgu

olarak inceleyen ve

Avrupa‟nın

doğruluğunun mutlak olmadığını kanıtlamaya çalışan, fikrini

ve kimliğini “biz” ve “öteki”

–

“onlar” ve “öteki”

üzerine inşa eden Avrupa‟nın, Avrupa

fikrinin ve kimliğinin analitik,

hermönetik, teorik ve epistemolojik bir perspektifi olan, kendi

içinde zaman zaman tenakuza kayan noktalar olsa da, tutarlı bir yapı arz

etmeye çalışan ve

okuyucuya

, konu bütünlüğünün sağlanması anlamında, verilmek isteneni (teori, fikir ve idea)

sık sık

o bahsi geçen fikrin, ideanın ve teorinin tekrarı ile vermeye çalışan,

kendisi gibi olan

“Beyaz Adam”

ı, bazen istihza, bazen eleştirel bir bakış açısıyla sunmaya çalışan G.

Delanty‟nin bu emek yoğun çalışmasına bazı noktalardan eleştiri getirilmek gerektiğ

inde

, şu

noktalar göze çarpmaktadır. Ama bu eleştiriler, sadece “Avrupa‟nın İcadı” eserine değil,

aynı

zamanda Beyaz Adam‟ın günümüz Avrupa

‟

sına da bir atıf olacak

tır.

Günümüzde

Batı / Avrupa / Avrupa Birliği, id

d

ia edildiğinin aksine

, bir „uygarlık‟

ın ür

ünü,

çok kültürlülüğün ve hoşgörünün merkezi olma

ktan çok,

uzlaşma yerine çatışmanın,

(kültürel

ve sosyal anlamda) bütünleşme

yerine

bölünmenin, kimlikleri ve medeniyetleri

birleştirmekten ziyade, eritmenin (melti

ng pot) ve ayrıştırmanın merkezleri

ve odak

noktalarındandır.

Bu özelliklerine rağmen

Batı,

“kendi” olmayan “öteki”

ne barışı, hoşgörüyü ve uzlaşmayı

getirdiğini iddia eder; ve refah ve istikrarı vaat eder. Oysa

vica

versa

‟dır.

Yazar

, modernleşme kavramı, aydınlanmanın idealleri ve Avrupa fikri ara

sında bir özdeşlik

kurmaya çabalar.

Oysa

İngiltere gibi pek çok Avrupa devleti,

Aydınlanmanın

ve Fransız

İhtilali‟nin

ilkelerine muhalefet ederek, modern dünyaya eklemlenmiştir. Bu ise

Yazar

açısından bir tenakuz

durumudur.

Yazar

, Avrupa fikrinin

,

Hıristiy

an Dünyası kavramının yerini alan seküler bir kavram halini

aldığını iddia eder.

Oysa Avrupa fikri

,

Hıristiyan Dünyası‟nın

sekülerleştirilmiş bir eşiti

–

dengidir. Aralarında bir kırılma

–

çatlak

–

yarık olduğundan ziyade, bir bütünlük vardır

Avrupalı Beyaz Ada

m‟a göre Doğu (özelde İslam) ilerleme ve rasyonellikten ziyade, bir ak

ıl

dışılığı ya

da gerilemeyi temsil eder. Çünkü Doğu, Batı‟nın koyduğu ilerleme ya

da

gelişmişlik kıstaslarına ya

da temayüllerine

uzak kalmıştır.

Ayrıca

Doğu rasyonel

de

değildir

Batı‟y

a göre. Çünkü inanç bakımından akıl dışılığa veya soyuta, yani istenirse varlığı ispat

edilebilen soyuta inanır

.

Çünkü Batı‟nın gelişmişlik veya çağdaşlık ölçütü

rasyonalizm,

seküle

rizm ve pozitivizmdir.

“

Kendi

”

si (Batı) ileri ve ak

ı

lcıdır. “Diğeri

” ise ge

rici, deli,

çılgın..dı

r. Çünkü kendisi akli bir hüccet üzere temellen

diğini iddia eder.

Soyutun somutla ya

da

akılla olan ilişkisini reddeder ve göz ardı eder.

Bence, ilerlemenin ve rasyonelliğin olmadığını iddia ettiği ve “kendi” varlığını kendine göre

ö

teki olan İslam‟a ya

da “öteki” hasımlara düşmanlık üzere kuran ve bunu yaparak içerdeki

safları düz ve sağlam tutmayı amaç eden

ve bunun için bir öteki inşa ederek tasavvur ettiği

Doğu

–

İslam

‟a, insanlığa

doğruluğu vaaz etmesi ve erdemliliği ve erdemli olu

nmasını

öğütlemesi için bir nasihatçi olarak gönderiler Son Peygamber‟in (SAV) ta yedinci yüzyılda

insanlığa sunduğu İslam

‟a ne sadece akılla, ne de sadece soyuta inanarak veya somutu göz

ardı ederek

intisap

edilirdi. Çünkü İslam ve onun itikad ve amel es

asları

,

sadece akli

veya

sadece soyuttan (vb.) ziyade

,

külli bir iman ve kavrayış

ı gerektirir ve bu kavrayış

ile

anlaşılabili

r.

 

Kişi

ise,

bu fehimin oluşumunda, hem dünyevi, hem uhrevi ontolojik varlığa haiz

epistemolojiyi bilerek inancının esaslarına im

an eder. Sözgelimi, İslam, esaslarının ilki olarak,

Bir Olan Allah‟a imanı şart koşar. Bu şartın ediminde kişi Allah‟ı sadece akılla ve

ya

aklı bir

yana bırakarak

,

sadece

soyut bir anlayış ile düşün

mez.

Onu her

“

boyut

”

ta kavramaya çalışır.

Bu çok boyutlu k

avrayışı mesela

“

Eğer

gökyüzünde iki tane ilah olsaydı, birbirleriyle iktidar

savaşına girerlerdi. Bu muktedir olma savaşında

,

o iki tanrıdan birisi güneşin sabah değil de,

ikindiden sonra doğ

masını

veya diğeri yağmuru gökten aşağı değil de yeryüzünden gök

yüzüne

yağmasını

isteyebilir.

Veya

eğer tek bir güç olmasa

bulutlar ve yıldızlar tepemize düşmez

m

i?

Yahu acaba

Güneş

ya

da

Ay

acaba yörüngelerinden niçin hiç sapma göstermez

veya

gökyüzünde

direkler mi var da tepemize yıkılmaz

?

Bunu yapan bir Rab ya

da İl

ah olmalıdır”

diye düşünerek

,

hem hem s

o

yut

olarak bir

ilaha

veya tanrıya, hem somut bir veri olarak

yıldıza, hem akli bir veri olarak

düzen sağlamada tekin iktidarlığına, her boyutta iman ederek

inanır.

Burada bütün yapılması gereken biraz tefekkür ve bir

az akletmedir

.

Yani

akli delile

dayanmadır.

Ayrıca

Akıl dışı olduğu iddia

edilen Doğu‟

da en çok üyeye sahip din olan

İslam‟ın Kutsal Kitab‟ı el

–

Furkan‟daki

(Kuran‟ın bir diğer ismi)

kelimeler dikkatli bir şekilde

incelenirse “

Onlar

akletmedi,

Niçin

akletme

zsizin

?

Niçin düşünüp, tefekkür etmez, ibret

almazsınız

?”

gibi kelimeler sıklıkla görülecektir.

Gerici olduğu iddia edilen Doğu (buna büyük bilge

Konfüçyüs[kung

–

fu

–

tzu]‟u da

dâhil

ediyorum)

veya indirilişinden buyan

a 1394 senedir İslam,

Bilge Muhammed Gaz

z

ali, Bilge

Farabi, Bilge İbn

–

i Sina, Bilge İbn

–

i Haldun,

Bilge

Konfüçyüs

ya

da

Avrupa‟nın

bilim ve

düşünce dünyasına bir devrim niteliğinde gire

n

Bilge

İbn

–

i Arabi (

Muhyiddin

Arabi)

vb.

onlarca

Bilgeyi

ve

Üstadı

insanlığa

sunmamı

ş mıdır

?

1394 senedir İsl

am

,

savaş yerine barışı

,

kan yerine saadeti, kin ve nefret yerine kardeşliği,

kötülük yerine iyiliği

ve erdemi s

alık ve referans vermemiş midir

?

Evet

, bana göre

de

Beyaz

ve

Siyah

adamın İslam

‟

ı veya doğu

su

çağdışıdır. Çünkü Beyaz Adam‟ın

Avrupa‟sı

hep

katl

iamı ve gözyaşı, kanı getirmiştir. Çok kültürlülük ya

da evrensel kozmopolit bir düzen

iddiasında bulunan Batı

, kendi içinde Çingenelere veya diğer azınlıklara

,

göçmenlere (Paris

Olayları)

“uygar kültürlü”

Avrupa‟sında

ne kadar yaşam hakkı tanımıştır?

Ac

aba

Beyaz Adam Avrupa

‟sının

çağında veya çağlarında oldu

ğ

u gibi İslam‟ın yada

Konfüçyüs

öğretilerinin

hiç

Srebreniska‟sı

ve Hitler‟i olmuş

mudur

?

Vahşet boyutunda

düşünülürse, evet,

bu anlamda

çağdışı

dır

İslam ve Doğu.

Çünkü Doğu‟nun

ve Batı‟nın

İslam

‟

ı,

ve

Doğu

ya

da yıllar önce insanlara kardeşliği öğütleyen Konfüçyüs

‟ün çağında veya

çağlarında toplu katliamları, diyotinleri olmadı. Bu anlamda onlar

çağlar ve zamanlar üstüdür.

Yazar, kendisi gibi

eurocentric

merkezli bakış açısına sahip Avrupalı meslekt

aşları gibi,

Osmanlı

İmparatorluğunu

ilgilendiren konularda yada bahsi geçtiği cümlelerde (1923‟ten

önceki tarihi kastedediyorum)

oryantal bir şekilde “

Osmanlı, Osmanlılar”

vb kullanımlarda

n

kaçınarak, “Türkler” gibi kullanımlardan bulunarak, Osmanlı devle

tinin çok dili,

çok dinli

,

çok etnili,

ve çok kült

ürlü yapısını göz ardı etmiştir.

 

~Kaynak: http://yusufsayin.com.tr

2000’lerde Dünya – Fred Halliday – Özeti

2000’lerde Dünya – Fred Halliday

Milliyetçilik, herkesin hakkında her şeyi söylediği bir retorik olduğundan Fred Halliday’in

kitabı, ortaya kapsamlı bir teori çalışması koymaktan ziyade, resme biraz daha geniş aç

ı ile

bakma fırsatı vermiştir. Bu bağlamda, Halliday, kitabına başlarken, milliyetçilik retoriği

tarafından şekillenen farklı hareketlerin, kültürel modellerin, devlet politikalarının ve diğer

projelerin bir tek teori ile açıklanamazlığı üzerine vurguda bu

lunmaktan kendini

alamamaktadır. Milliyetçilik, tek bir teori ile anlaşılamamakla birlikte birden fazla teori ile

anlaşılması mümkün bir olgudur.

Halliday, eserini on bölüm halinde hazırlamış, ilk bölümde Yirminci Yüzyıl’da dünyada

yaşanan dönüşümü ele al

mış, coğrafi değişiklikleri, gücün doğasının dönüşümünü, karşılıklı

bağımlılık olgusunu, yapılan ahlaki tercihler meselesini ve devletin rolünü ele almıştır. İkinci

bölümde Yirminci Yüzyıl’ın kısa bir tarihçesini okurları ile paylaşan Yazar, 1945 sonrası

d

önemi bir dönüm noktası olarak görmüş, çalışmasında Avrupa ve Avrupalı değerleri analiz

etmiştir. Yazar, üçüncü bölümde liberal reform hareketlerini ele almış, neo

–

antiemperyalizm

vurgusuyla yeni bir döneme işaret etmiştir.

Dördüncü bölüme savaş ve modern

lik arasındaki ilişkinin sorgulanması ile başlayan Halliday,

devletlerarasında mevcut bulunan savaş ihtimalini, askeri alanda yaşanan devrimi ve barış

olasılıklarını ele almış; beşinci bölümde ise küreselleşme ve getirdiği sıkıntıları okurları ile

paylaşmı

ştır. Bu bağlamda Yazar, çalışmasında tarihi, yaşanan istikrarsızlık durumlarını,

eşitsizlikleri, küreselleşme ile birlikte gelen bilimsel ve teknolojik gelişmeleri ve

modernleşme

–

eşitsizlik meselesini analize tabi tutmuştur. Altıncı bölüme Rusya, Çin ve

E

ndonezya örnekleminde demokraside yaşanan kırılganlık ile başlayan Yazar çalışmasını,

özgürlük ve demokrasiyi tehdit eden unsurlar ile sürdürmüş,

yedinci bölümü ise toplumda

meydana gelen değişim ve hakim güç olarak ABD ve hegemonyasını inceleyerek devam

e

ttirmiştir.

Sekizinci bölüme “Farklılığın Getirdiği Yanılgılar” başlığını atan Yazar, bilginin sosyolojisini

incelemiş, sınırları aşan milliyetçilik konusunu analiz etmiş,

öteki

kavramının yanlış

kullanımına vurguda bulunmuş ve yaşanan kültürel çatışmalar

a değinmiştir. Dokuzuncu

bölümde

yönetim

meselesini ele alan Yazar, onuncu ve son bölümde ise adil bir düzenin

temellerinin nasıl atılacağına, toplum adına ileri sürülen taleplere ve günümüzde gerçekleşen

aktörlük konusuna çalışmasında yer vermiş; çalışmas

ının giriş bölümünde ise tarihteki büyük

bir kırılma olarak 11 Eylül 2001 ve sonrasında yaşanan gelişmeleri ele almıştır.

Yazar, kitabında, ulus ve milliyetçilik konularını irdelemeye çalışmış, bunu yaparken de farklı

hareket ve siyasetlere ortak bir reto

rik getirerek tüm modern çağın şekillenmesine yardımcı

olan söylemsel oluşum üzerinde durmuştur. Milliyetçilik tartışmalarının içinde en önemlileri

olarak milliyetçiliği eski etnik kimliklerin devamı olarak görenler ile modern döneme ait

olarak görenler ol

duğuna işaret eden Yazar,

milliyetçiliği, “birçok farklı boyutu olan

söylemsel bir oluşum” olarak tanımlamış, kitabında milliyetçiliğin, modern döneme özgü bir

olgu olduğunun altını çizmiştir. Kitabında milliyetçiliği, sosyal dayanışma ve kolektif kimlik

oluşturmanın yolları olan etnisite ve hısımlık ile karşılaştırarak analiz ed

en Yazar, farklı

milliyetçiliklerin içeriğinin etnisiteye dayalı olabileceğini ancak etnisitenin, milliyetçilik

söylemi tarafından dönüştürülebileceğini, bu yüzden ne mevcut söylemin, ne de milliyetçilik

modellerinin açıklayıcısı olabileceğini ifade etmekt

edir.

Milliyetçiliğin geçmişten miras mı kaldığı ya da icat mı edildiği veya ilksel ya da inşa edilmiş

bir olgu olarak mı algılanıp algılanmayacağı üzerinde kafa yoran Halliday, cevap olarak

ilkselliğin gücünü ve önemini kaybetmeden inşa edilebileceğini,

yeni olabileceğini vermiştir.

Milliyetçiliğin modern devletin ortaya çıkışıyla bağlantılı olan bir tür siyasi topluluğun

oluşumunda nasıl bir rol aldığını inceleyen Yazar, kitabında milliyetçiliğin evrensel ve yerel

temaları arasındaki gerginliği ele almış

, vatandaşlığa dayalı veya etnik ulusal üyelik

anlayışları arasındaki farklılıklar

ve yerel olanın daha evrensel olanların göstergesi olarak

tanımlanmasıyla şekillendirilen değişimleri incelemiştir.

Milliyetçiliği, emperyalizm, sömürgecilik ve ekonomik kü

reselleşme ile beraber ele alan

Yazar, yerel milliyetçiliğin, ulus ve ulus

–

devletlerden oluşan bir dünyadaki yerine nasıl

bağımlı olduğu ve bunun tarafından nasıl şekillendiğini kitabında tartışmıştır. Milliyetçiliğin

birçok şekli olduğunu, bazılarının “te

hlikesiz” ve “iç rahatlatıcı” olduğu, diğerlerinin ise

“korkutucu” olduğunu ifade eden Yazar, sosyal bilimcilerin “iyi milliyetçilik”

veya

“vatanseverlik” ile “kötü milliyetçiliği” veya “şovenizmi” sanki faklı olgularmış gibi

algıladığından şikâyet etmekte

dir. Yazar’a göre bu, her birinin anlaşılmasını güçleştirmekte

ve benzer yönleri de gizlemektedir.

Milliyetçiliğin, başka şeylerin yanı sıra, Focault’un

“söylemsel oluşum” diye adlandığı bilincimizi şekillendiren bir konuşma biçimi olduğunu

ifade eden Hall

iday, milliyetçi söylemin, aynı zamanda daha çok konu ve soru doğurduğunu,

bizleri daha fazla konuşmaya ittiğini ve onun hakkında nasıl düşünmemiz gerektiğini

sorguladığımız tartışmalara yol açtığını belirtmektedir.

Sosyal dayanışma ve kolektif kimliğe sa

hip bir topluluğa ulus tanımı getiren Yazar, ulus

oluşumunda milliyetçi söylemsel oluşumun devreye girdiğinden bahsetmektedir. Sosyal

dayanışma, kolektif kimlik ve bunlarla bağlantılı sorularla ilgili bir tür düşüncenin, milliyetçi

kendini tanımlama ve mil

liyetçi isteklerin başkaları tarafından kabulünde çok önemli bir rol

oynadığının altını çizen Yazar, Anderson’un “hayali cemaatler” kavramına referansla, kolektif

kimlik ve sosyal dayanışmanın, milliyetçilikle özdeşleştirilen farklı hayal edilme şeklinin

a

nlaşı

lmasının oldukça önemli bir rolde olduğunu vurgulamaktadır

Çalışmasını, ağırlıklı olarak millet ve milliyetçilik konuları üzerine inşa eden Halliday,

milletin unsurları olarak, toprağın, nüfusun ve her ikisinin sınırları; ulusun bölünemezliği;

egemen

liğe sahip oluşu ve diğer uluslarla resmi eşitliği; meşruiyete sahip oluşu; kolektif

olaylara halkın katılımı ve milli üyelik esaslarına göre seferber edilmiş bir nüfusu; ulusun

üyelerinin koşulsuz katılımı; kültür birliğine sahip oluşu; bir tarihsel/zaman

sal derinliğe ve

ortak nesil ve ırk özelliklerine sahip oluşu ve belli bir toprakla tarihe ve kutsal bir bağa sahip

oluşunu saymaktadır. Yazar bu saydıklarını, millet retoriğindeki en önemli özellikler olarak

ifade ederken, bunları en önemlileri olarak gör

mektedir. Önemli olanın ise birkaç özelliğin bir

araya gelmesiyle

oluşan modeller

olduğuna vurgu yapmaktadır

 

~ Kaynak: http://yusufsayin.com.tr